Produkty fermentowane, takie jak kiszone ogórki, czy kapusta kiszona towarzyszą człowiekowi od pokoleń. Zwiększone zainteresowanie konsumentów zdrowym odżywianiem, a już zwłaszcza dbałością o mikrobiotę jelitową spowodowało, że kiszonki są dzisiaj szczególnie cenione ze względu na zawartość probiotycznych bakterii kwasu mlekowego. Kapusta kiszona i ogórki kiszone, które często goszczą na polskich stołach w okresie jesienno-zimowym, mogą zatem wykazywać prozdrowotny wpływ na organizm człowieka. Sprawdźmy, czym dokładnie jest mikrobiota jelitowa i jaką dietę stosować, aby ją wspierać.

Mikrobiota jelitowa – co to jest, kiedy może być zaburzona?

Terminem mikrobiota jelitowa określa się wszystkie mikroorganizmy (tj. bakterie, wirusy, archeony, eukariota i grzyby), które zasiedlają przewód pokarmowy człowieka oraz ich geny. Mikrobiom stanowią natomiast tylko i wyłącznie geny należące do mikrobioty jelitowej, których całkowita liczba wynosi nawet około 5 milionów, czyli 150 razy więcej niż ilość ludzkich genów. Masa wszystkich drobnoustrojów zasiedlających przewód pokarmowy dorosłego człowieka wynosi około 2 kg, a więc przewyższa ona masę ludzkiego mózgu, która wynosi blisko 1,5 kg. Łączna liczebność komórek mikrobioty jelitowej jest 1,5-krotnie większa niż całkowita ilość komórek ludzkiego organizmu, choć jeszcze do niedawna uważano, że jest większa aż 10-krotnie. Zdecydowanie największa liczba mikroorganizmów występuje w jelicie grubym, gdzie znajduje się ponad 70% całej masy mikrobioty.

Zaburzenia funkcjonalne, ilościowe i jakościowe mikrobioty jelitowej określa się jako dysbiozę jelitową. Wskazuje się, że długotrwałe przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), inhibitorów pompy protonowej (IPP) oraz antybiotyków powoduje zaburzenia mikrobioty jelitowej. Ważną rolę w zaburzeniach mikrobioty jelitowej odgrywa również chroniczny stres oraz dieta zachodnia, która obfituje w żywność o małej wartości odżywczej i jednocześnie wysokim stopniu przetworzenia (np. słone przekąski, słodycze, pieczywo cukiernicze, słodzony nabiał, produkty typu "fast food", słodkie napoje gazowane). Dysbiozę stwierdza się w takich schorzeniach przewlekłych, jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, zespół jelita drażliwego, niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, celiakia, alergia, atopowe zapalenie skóry, zaburzenia ze spektrum autyzmu, otyłość, cukrzyca typu 1 i 2, miażdżyca naczyń krwionośnych, a także zaburzenia psychiatryczne oraz neurologiczne.

Jakie pełni funkcje mikrobiota jelitowa?

Mikrobiota jelitowa, czyli specyficzny dla każdego człowieka zbiór mikroorganizmów naturalnie bytujących w dolnym odcinku układu pokarmowego pełni szereg ważnych funkcji, które wpływają na równowagę całego ustroju ludzkiego. Wśród najważniejszych funkcji mikrobioty jelitowej należy wymienić:

• ochronę przed zakażeniami przewodu pokarmowego,
• rozwój oraz kształtowanie układu odpornościowego,
• regulację metabolizmu komórek gospodarza,
• rozkład niestrawionych resztek pokarmowych oraz toksyn,
• wytwarzanie w wyniku fermentacji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (masłowego, octowego i propionowego),
• produkcję witamin z grupy B (zwłaszcza tiaminy, biotyny i kwasu foliowego) oraz witaminy K,
• syntezę aminokwasów, w tym kwasu glutaminowego będącego substratem do produkcji neurotransmitera GABA,
• zwiększenie przyswajania wapnia, żelaza, cynku oraz magnezu.

Jakie jest znaczenie prawidłowej mikrobioty w leczeniu chorób?

Z przeprowadzonych badań wynika, że zaburzona mikroflora jelitowa może wpływać na rozwój objawów wielu przewlekłych schorzeń, chociażby zespołu jelita drażliwego czy nieswoistych chorób zapalnych jelit. Modyfikacja składu mikrobioty jelitowej z wykorzystaniem probiotyków i/lub prebiotyków może często łagodzić uciążliwe objawy choroby w wyniku stymulacji wzrostu pożytecznych gatunków bakterii i ograniczenia liczebności mikroorganizmów chorobotwórczych. Wyniki wielu badań dowodzą, że zmiana składu mikrobioty jelitowej za pomocą probiotyków jest korzystna w leczeniu zespołu jelita drażliwego, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, ostrej biegunki infekcyjnej, zakażenia Helicobacter pylori i atopowego zapalenia skóry, jak również profilaktyce biegunki podróżnych, biegunki związanej z przyjmowaniem antybiotyków oraz biegunki spowodowanej zakażeniem Clostridium difficile.

Zaburzenia mikrobioty jelitowej – jakie mogą być konsekwencje?

Etiopatogeneza wielu najczęstszych chorób cywilizacyjnych została powiązana z zaburzeniami składu i funkcji mikrobioty jelitowej. Zaburzona flora bakteryjna jelita może wynikać z przebytych infekcji i zabiegów chirurgicznych, przewlekłego narażenia na stres, złych warunków higienicznych, przestrzegania niewłaściwej diety (zwłaszcza wysokotłuszczowej, bogatobiałkowej i ubogobłonnikowej), jak również leczenia radio- i chemioterapią oraz długotrwałego przyjmowania antybiotyków, glikokortykosteroidów, inhibitorów pompy protonowej (IPP), a także niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Zaburzenia składu mikrobioty jelitowej nazywane dysbiozą niekorzystnie wpływają na funkcjonowanie przewodu pokarmowego oraz bariery jelitowej, czego negatywnym następstwem może być rozwój schorzeń metabolicznych, neurologicznych, psychiatrycznych oraz autoimmunologicznych. Wśród najistotniejszych konsekwencji zaburzeń mikrobioty jelitowej wymienia się zazwyczaj:

• zespół nieszczelnego jelita, który cechuje się wzrostem przepuszczalności bariery jelitowej dla toksyn, bakterii i innych drobnoustrojów,
• endotoksemię, czyli ogólnoustrojową reakcję organizmu na zakażenie, która może być niebezpieczna dla życia i zdrowia człowieka,
• nadwrażliwości pokarmowe (np. alergie, nietolerancja laktozy bądź histaminy),
• zakłócenia prawidłowego działania osi mózgowo-jelitowej.

Mikrobiota – jaką dietę stosować, aby ją wspierać?

Dieta gospodarza wywiera znaczący wpływ na skład i aktywność metaboliczną mikrobioty jelitowej. Szczególnie ważne jest regularne dostarczanie organizmowi odpowiedniej ilości błonnika pokarmowego i polifenoli roślinnych, które korzystnie wpływają na profil oraz funkcje mikroflory jelitowej. Zaleca się zatem zwiększenie w diecie udziału różnokolorowych warzyw i owoców (zwłaszcza świeżych), pełnoziarnistych produktów zbożowych (m.in.: grubych kasz, ciemnego pieczywa, makaronów razowych, brązowego ryżu, nieprzetworzonych płatków), nasion roślin strączkowych (np. soczewicy, ciecierzycy, fasoli) oraz niesolonych i niesłodzonych orzechów, migdałów, nasion oraz pestek. Wszystkie te produkty obfitują w błonnik pokarmowy o właściwościach prebiotycznych, który w wyniku stymulacji wzrostu pożytecznych bakterii pozytywnie wpływa na skład flory bakteryjnej jelit. Dobrym pomysłem jest również regularne włączanie do diety takich pokarmów, jak kiszone warzywa (np. ogórki i kapusta kiszona) i soki warzywne (np. kiszony sok z buraków) oraz fermentowane naturalne produkty mleczne (m.in.: jogurt, kefir, maślanka, mleko acidofilne), które naturalnie zawierają szczepy bakterii probiotycznych z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium wspierające dobrostan mikrobioty jelitowej. Dlatego też, aby mieć pewność, że dieta jest dobrze zbilansowana i dostatecznie zróżnicowana pod względem produktów o wysokiej wartości odżywczej, warto umówić się na wizytę do wykwalifikowanego dietetyka. 

Darmowe treści publikowane na blogu są dla Ciebie przydatne? Jeśli tak, postaw mi wirtualnę kawę. Dziękuję, pozwoli mi to publikować więcej wartościowych i bezpłatnych artykułów.

Bibliografia

1. Skrzydło-Radomańska B., Wronecki J.: Czy mikrobiotę jelitową można skutecznie modyfikować? Gastroenterologia Kliniczna 2018;10(4):123-134.

2. Ostrowska L.: Wpływ mikrobioty jelitowej na zaburzenia metaboliczne i otyłość — punkt widzenia internisty i dietetyka. Gastroenterologia Kliniczna 2016, tom 8, nr 2, 62–73.

3. Oziom J., Sławomir Budrewicz S.: Rola mikrobioty jelitowej w patogenezie i przebiegu wybranych schorzeń układu nerwowego. Pol. Przegl. Neurol 2019;15(1):1-11.

4. Ferraris C, Elli M, Tagliabue A.: Gut Microbiota for Health: How Can Diet Maintain A Healthy Gut Microbiota? Nutrients. 2020 Nov 23;12(11):3596.

5. Szajewska H.: Probiotyki – aktualny stan wiedzy i zalecenia dla praktyki klinicznej. Med. Prakt., 2017; 7-8: 19–37.

Artykuły opublikowane na blogu mateuszdurbas.pl nie stanowią profesjonalnej porady medycznej, ani wskazówki dietetyka indywidualnie dopasowanej do potrzeb pacjenta. Przedstawione informacje stanowią tylko i wyłącznie ogólne zalecenia, które nie mogą stanowić podstaw do wprowdzenia określonej diety, leku, czy suplementu diety. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających istotny wpływ na życie, zdrowie oraz samopoczucie psychofizyczne koniecznie trzeba skontaktować się z lekarzem lub innym specjalistą, aby uzyskać fachową i zindywidualizowaną pomoc medyczną.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny i Sportowy © 2023. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).