Laktoza, powszechnie nazywana cukrem mlecznym jest disacharydem, składającym się z cząsteczki glukozy oraz galaktozy, który naturalnie występuje w mleku ssaków. Do produktów żywnościowych będących głównym źródłem cukru mlecznego zalicza się m.in.: mleko krowie, kozie, owcze, jogurt, kefir, maślankę, mleko w proszku, mleko zagęszczone, śmietankę, ser twarogowy, serek wiejski oraz lody. Przykładowo, jedna szklanka świeżego mleka krowiego lub jogurtu naturalnego zawiera przeciętnie około 12 gramów laktozy.

Czym jest nietolerancja laktozy?

Nietolerancja laktozy jest zaburzeniem metabolicznym, które wiąże się ze zmniejszoną aktywnością laktazy w rąbku szczoteczkowym nabłonka jelita cienkiego. Wspomniana przed momentem laktaza (inaczej β-galaktozydaza) jest enzymem, który rozkłada w przewodzie pokarmowym człowieka laktozę na dwa cukry proste – glukozę i galaktozę. Aktualne dane naukowe wskazują, że zjawisko nietolerancji laktozy może obejmować nawet 70 % ogólnoświatowej populacji osób dorosłych, w tym 37 % Polaków. Jak się bowiem okazuje, najczęściej występującym typem tej niealergicznej nadwrażliwości pokarmowej jest pierwotna nietolerancja laktozy, która jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny i postępuje wraz z wiekiem.

Jakie wyróżnia się rodzaje nietolerancji laktozy?

• Pierwotny (tzw. hipolaktazja typu dorosłych) – związany z fizjologicznym procesem stopniowej redukcji aktywności laktazy jelitowej wraz z wiekiem.
• Wtórny (nabyty) – powstający w wyniku określonych czynników, np. aktywnej fazy choroby Leśniowskiego-Crohna, celiakii, infekcji bakteryjnej lub wirusowej.
• Wrodzony (alaktazja, czyli całkowity brak aktywności laktazy jelitowej) – niezwykle rzadko spotykany, zdeterminowany genetycznie defekt metaboliczny, który powoduje brak możliwości produkcji laktazy w ludzkim organizmie.
• Rozwojowy (występuje u noworodków przedwcześnie urodzonych) – wynikający z niedojrzałości układu pokarmowego.

Jakie są najczęściej występujące objawy nietolerancji laktozy?

• Ból brzucha,
• Biegunka,
• Wzdęcia brzucha,
• Kruczenia (potocznie burczenie w brzuchu),
• Przelewania,
• Zaparcia,
• Nudności,
• Wymioty,
• Nadmierna produkcja gazów jelitowych.

Czy nietolerancja laktozy może również dawać objawy pozajelitowe?

W zależności od ilości oraz częstotliwości spożycia laktozy w diecie, jak również aktywności laktazy w rąbku szczoteczkowym nabłonka jelita cienkiego, u pacjentów z nietolerancją laktozy mogą pojawiać się także różne objawy pozajelitowe, do których zalicza się m.in.:

• Bóle głowy,
• Silne zmęczenie,
• Zaburzenia procesów poznawczych,
• Bóle mięśni,
• Bóle stawów,
• Zmiany skórne,
• Owrzodzenia jamy ustnej,
• Kołatanie serca,
• Egzemy,
• Pokrzywkę,
• Wzmożone oddawanie moczu.

Czy pacjenci z nietolerancją cukru mlecznego muszą całkowicie wykluczyć nabiał z diety?

Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że rodzaj i czas trwania interwencji żywieniowej zależy w głównej mierze od typu nietolerancji laktozy oraz aktywności laktazy jelitowej. W przypadku bardzo wąskiego grona osób, u których zdiagnozowano wrodzoną postać nietolerancji laktozy należy całkowicie wykluczyć wszystkie źródła pokarmowe laktozy do końca życia. Z kolei, u pacjentów z wtórną nietolerancją laktozy zaleca się znaczące ograniczenie spożycia mleka i jego przetworów w diecie aż do momentu całkowitej regeneracji błony śluzowej jelit. Zaś w wypadku pierwotnej nietolerancji laktozy, na ogół wystarcza zmniejszenie spożycia produktów mlecznych w diecie oraz wybieranie przede wszystkim mlecznych napojów fermentowanych (np. jogurtu, kefiru, maślanki), a także ograniczenie wielkości jednorazowej porcji. Jak bowiem wykazano, relatywnie duży odsetek pacjentów z pierwotną nietolerancją laktozy może bezpiecznie spożywać 5 g laktozy w jednorazowej porcji, czyli niecałą połowę szklanki mleka, jogurtu, kefiru, tudzież maślanki. Koniecznie warto nadmienić o tym, że próg tolerancji cukru mlecznego w pojedynczej porcji zdecydowanie wzrasta (nawet do 12 g) w sytuacji, gdy laktoza jest spożywana w obecności innych składników pokarmowych, co pozwala opóźnić proces opróżniania żołądka. Na dowód tego, rezultaty metaanalizy – zbioru 36 badań z randomizacją pokazały, że prawie wszyscy pacjenci z hipolaktazją typu dorosłych mogą spożywać nawet 18 g laktozy w ciągu doby, lecz ta ilość musi zostać odpowiednio rozłożona na kilka mniejszych porcji, koniecznie przyjętych w połączeniu z pozostałymi składnikami odżywczymi (np. owsianka z jogurtem naturalnym, orzechami włoskimi, świeżo mielonym siemieniem lnianym, cynamonem, bananem i mandarynką).

W jaki sposób leczy się nietolerancję laktozy?

• Dieta ubogo- lub całkowicie bezlaktozowa – w zależności od rodzaju nietolerancji laktozy.
• Doustna substytucja enzymu laktazy (jedynie opcjonalnie) – wyniki przeprowadzonych do chwili obecnej kontrolowanych badań klinicznych z randomizacją wykazały, że doustne podawanie laktazy w formie preparatu enzymatycznego może istotnie zmniejszać objawy kliniczne oraz stężenie wodoru w wydychanym powietrzu u dorosłych pacjentów ze zdiagnozowaną nietolerancją laktozy.
• Modyfikacja składu gatunkowego mikroorganizmów jelitowych z wykorzystaniem ściśle wyselekcjonowanych prebiotyków oraz szczepów bakterii probiotycznych o aktywności enzymatycznej (zbliżonej do laktazy jelitowej), są to przede wszystkim szczepy bakterii z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium.

Jakie przykładowe produkty żywnościowe stanowią dobrą alternatywę dla zwykłego mleka i jego przetworów w przypadku pacjentów z nietolerancją laktozy?

• Mleko bezlaktozowe,
• Jogurty, kefiry, maślanki bez laktozy,
• Ser mozzarella,
• Sery długodojrzewające,
• Sery twarogowe i wiejskie bez laktozy,
• Bezcukrowe napoje roślinne (m.in.: sojowy, owsiany, migdałowy, ryżowy, kokosowy, orzechowy),
• Jogurty roślinne (niedosładzane),
• Tofu naturalne.

Podsumowanie

• Objawy nietolerancji laktozy zazwyczaj pojawiają się u osób dorosłych w momencie, gdy aktywność laktazy jelitowej zmniejszy się poniżej 50 %.
• Postępowanie żywieniowe w pierwotnej nietolerancji laktozy polega na ograniczeniu spożycia laktozy w diecie do dawki indywidualnie tolerowanej przez daną osobę.
• W przypadku zdecydowanej większości pacjentów ze stwierdzoną nietolerancją laktozy nie zaleca się całkowitego wykluczenia mleka i jego przetworów z diety, gdyż zwiększa to niepotrzebnie ryzyko wystąpienia zaburzeń mikrobioty jelitowej, jak również niedoborów niektórych składników odżywczych (np. witaminy D, wapnia, fosforu), czego negatywną konsekwencją może być obniżenie gęstości mineralnej kości.

Zmagasz się z nietolerancją laktozy i zastanawiasz się co możesz zrobić, aby złagodzić uciążliwe dolegliwości? Próbowałeś/aś już wielu metod i na dłuższą metę żadna z nich nie okazała się w pełni pomocna? Może również występować u Ciebie nietolerancja innych łatwo fermentujących węglowodanów. Skorzystaj z pomocy doświadczonego dietetyka klinicznego w gabinecie w Krakowie lub online. Umów się na pierwszą konsultację dietetyczną, aby przeanalizować problem i znaleźć dogodne rozwiązanie. Zapoznaj się z moją ofertą i wybierz właściwy dla siebie pakiet współpracy.

Piśmiennictwo:         

1. Montalto M., Nucera G., Santoro L., et al.: Effect of exogenous beta-galactosidase in patients with lactose malabsorption and intolerance: a crossover double-blind placebo-controlled study. Eur J Clin Nutr. 2005 Apr;59(4):489-93.
2. Shaukat A., Levitt M.D., Taylor B.C., et al.: Systematic review: effective management strategies for lactose intolerance. Ann Intern Med. 2010 Jun 15;152(12):797-803.
3. Zatwarnicki P.: Nietolerancja laktozy – przyczyny, objawy, diagnostyka. Piel. Zdr. Publ. 2014, 4, 3, 273–276.
4. Ianiro G., Pecere S., Giorgio V., et al.: Digestive Enzyme Supplementation in Gastrointestinal Diseases. Curr Drug Metab. 2016;17(2):187-93.
5. Fassio F., Facioni M.S., Guagnini F.: Lactose Maldigestion, Malabsorption, and Intolerance: A Comprehensive Review with a Focus on Current Management and Future Perspectives. Nutrients. 2018 Nov 1;10(11):1599.
6. Misselwitz B., Butter M., Verbeke K., et al.: Update on lactose malabsorption and intolerance: pathogenesis, diagnosis and clinical management. Gut. 2019 Nov;68(11):2080-2091.
7. Facioni M.S., Raspini B., Pivari F., et al.: Nutritional management of lactose intolerance: the importance of diet and food labelling. J Transl Med. 2020 Jun 26;18(1):260.
8. Baijal R., Tandon R.K.: Effect of lactase on symptoms and hydrogen breath levels in lactose intolerance: A crossover placebo-controlled study. JGH Open. 2020 Dec 1;5(1):143-148.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny i Sportowy © 2022. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).