Czy dieta zachodnia może zaostrzać trądzik?

Z całą pewnością podłoże genetyczne trądziku nie tłumaczy wysokiego wskaźnika rozpowszechnienia choroby wynoszącego ponad 80 % w krajach zachodnich [1]. W fachowej literaturze od dawna dyskutuje się nad czym czy dieta zachodnia lub określone jej składniki przyczyniają się do rozpowszechnienia i nasilenia zmian trądzikowych w populacji. Zostało to głównie ocenione w badaniach obserwacyjnych, w których stwierdzono, iż w szczególności produkty mleczne mogą być związane z nasileniem trądziku [2]. Hormonalne oddziaływanie spożycia tłuszczu, błonnika pokarmowego lub wartość indeksu glikemicznego produktów żywnościowych może natomiast pośredniczyć we wpływie diety na ryzyko trądziku. Dowiedziono, że pochodzące z mleka aminokwasy zwiększają wydzielanie insuliny oraz indukują wątrobową syntezę IGF-1 [3]. Uważa się, że IGF-1 jest bardzo silnie związany z rozwojem trądziku, bowiem stymuluje wzrost komórek nabłonka pęcherzykowego oraz pobudza proces rogowacenia naskórka [1, 4]. Zauważono, że polimorfizm genu czynnika insulinopodobnego IGF-1 zwiększa podatność na trądzik, a z kolei stężenia IGF-1 w osoczu krwi korelują z nasileniem zmian trądzikowych [4, 5].

Czy aktualne dowody naukowe sugerują, iż regularna konsumpcja mleka i jego przetworów ma istotny związek z występowaniem trądziku?

W sierpniu 2018 roku w czasopiśmie Nutrients ukazała się systematyczna praca przeglądowa i metaanaliza, obejmująca 14 badań o całkowitej liczbie uczestników wynoszącej 78 529 osób w przedziale wiekowym 7 – 30 lat, której celem była ocena związku spożycia nabiału z trądzikiem u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych w badaniach obserwacyjnych [1]. Wyniki niniejszej metaanalizy wykazały, iż spożycie jakiegokolwiek nabiału pod postacią dowolnego mleka, pełnotłustych przetworów mlecznych, pełnego mleka, niskotłuszczowego lub całkowicie odtłuszczonego mleka i jogurtu, niezależnie od ilości bądź częstotliwości konsumpcji, było związane z wyższym ilorazem szans rozwoju trądziku w porównaniu z brakiem spożycia u osób w wieku 7 - 30 lat. Odnotowano również, że konsumpcja sera wiązała się z wyższym ilorazem szans wystąpienia trądziku w porównaniu do braku spożycia. Ponadto zauważono, że spożycie 1 szklanki mleka lub więcej dziennie wiązało się z wyższym ilorazem szans rozwoju trądziku, podczas gdy konsumpcja od 2 do 6 szklanek tygodniowo już nie, w porównaniu do spożycia mniej niż jeden raz w tygodniu. Na domiar tego, spożycie pełnotłustego nabiału, w tym pełnego mleka cechowało się niższym ilorazem szans wystąpienia trądziku, podczas gdy mleko o niskiej zawartości tłuszczu lub całkowicie odtłuszczone miało wyższy iloraz szans. Prawdopodobnie jest to związane z tym, iż ilość spożywanego mleka o niskiej zawartości tłuszczu lub całkowicie odtłuszczonego jest wyższa niż w przypadku mleka pełnego. Warto jednak podkreślić, że wyniki omawianej publikacji naukowej należy interpretować ostrożnie ze względu na niejednorodność i stronniczość we wszystkich uwzględnionych badaniach obserwacyjnych. W dwóch innych metaanalizach, które zostały opublikowane w ciągu ostatniego roku spójnie wykazano pozytywny związek między spożyciem nabiału, mleka ogółem, mleka pełnego, mleka o niskiej zawartości tłuszczu i mleka całkowicie odtłuszczonego a występowaniem trądziku [6, 7]. Nie zaobserwowano natomiast istotnego związku między konsumpcją jogurtów i serów a rozwojem trądziku.

Które składniki mleka mogą niekorzystnie wpływać na kondycję skóry?

Wykazano, iż mleko dostępne w sklepach jest bogate nie tylko w progesteron pochodzący z łożyska, lecz także w inne prekursory dihydrotestosteronu (DHT), takie jak 5α-pregnanedion i 5α-androstendion [8]. Okazuje się, że związki te można łatwo enzymatycznie modyfikować do DHT, a enzymy wymagane do tego procesu są dostępne w jednostce włosowo-łojowej [9]. Mleko zawiera również steroidy o zmniejszonej zawartości 5α, które także są prekursorami DHT. Uważa się, że zarówno prekursory testosteronu, jak i cząsteczki o zmniejszonej zawartości 5α przyczyniają się do komedogenności mleka, czyli działania zatykającego pory oraz nasilającego tworzenie się zaskórników. Wspomniane związki zawarte w mleku i jego przetworach wpływają na kondycję skóry w wyniku stymulowania wydzielania łoju i indukowanie nadmiernego rogowacenia jednostki włosowo-łojowej [10]. Jednak hormony steroidowe znajdujące w mleku nie są najważniejszym czynnikiem w tym aspekcie, bowiem wiele badań wykazało, że odtłuszczone mleko wykazuje właściwości bardziej komedogenne niż mleko pełne [9]. Przypuszcza się, że podczas produkcji mleka odtłuszczonego zachodzą zmiany w bioaktywności związków, takich jak glukokortykoidy, transformujący czynnik wzrostu β (TGF-β), hormony podobne do tyreotropiny i opiatów oraz w ich interakcjach z białkami wiążącymi. Istnieje również prawdopodobieństwo pogorszenia równowagi hormonalnej odtłuszczonego mleka. W rezultacie konsumpcja odtłuszczonego mleka może powodować zwiększoną komedogenezę. Warto dodać, że w celu utrzymania właściwej konsystencji odtłuszczonego mleka producenci często dodają do niego białka serwatkowe, takie jak α-laktoalbumina, której rola w komedogenezie także może być istotna [8]. Ponadto odtłuszczone mleko zawiera mniej estrogenu niż mleko pełne, natomiast estrogen jest hormonem, który może zmniejszać trądzik.

Co warto zatem zapamiętać?

Wpływ diety na przebieg trądziku pospolitego jest wciąż bardzo kontrowersyjny, lecz nie można go nadal zupełnie bagatelizować. Kilka badań w ciągu ostatniej dekady skłoniło wielu dermatologów do refleksji na temat potencjalnego powiązania sposobu odżywania pacjenta z nasileniem zmian trądzikowych [8]. Uważa się, że niekorzystny wpływ zachodniej diety na zmiany trądzikowe wynika w głównej mierze z konsumpcji żywności mocno przetworzonej, która cechuje się wysokim indeksem i ładunkiem glikemicznym, dużą zawartością soli, nasyconych kwasów tłuszczowych oraz izomerów trans kwasów tłuszczowych, a także nieprawidłowym stosunkiem kwasów tłuszczowych omega-3 do omega-6, na korzyść tych drugich, co jest efektem ogólnie niskiej dostępności źródeł kwasów omega-3 w diecie [11]. Przekonujące dowody wskazują, że diety charakteryzujące się wysokim indeksem i ładunkiem glikemicznym mogą zaostrzać trądzik. Hiperinsulinemia i podwyższone stężenie IGF-1 we krwi na skutek dużego spożycia żywności o wysokim stopniu przetworzenia oraz prawdopodobnie konsumpcji mleka i jego przetworów powodują zwiększoną produkcję hormonów androgenowych i nasilone wydzielanie łoju, co jest związane z rozwojem zmian trądzikowych. Wyniki licznych badań obserwacyjnych sugerują również, że spożycie mleka i jego przetworów wiąże się z rozwojem trądziku, choć dowody w tej materii są słabej jakości, dlatego należy je w chwili obecnej interpretować z dużą dozą ostrożności. Niemniej jednak w przypadku współpracy dietetycznej z osobami zmagającymi się z trądzikiem warto w pierwszej kolejności zasugerować pacjentowi wyraźne ograniczenie żywności o wysokim stopniu przetworzenia oraz ewentualnie rozważyć próbę zmniejszenia podaży nabiału w diecie, jednocześnie obserwując czy przynosi zauważalną poprawę kondycji skóry. Należy podkreślić, iż rola antyoksydantów, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, witaminy A, cynku, jodu, czekolady czy błonnika pokarmowego w trądziku w chwili obecnej pozostaje w dalszym ciągu nie do końca jasna ze względu na ograniczone i/lub niejednoznaczne dane. Co ciekawe, ostatnie doniesienia sugerują także, że pacjenci z trądzikiem cechują się wyższą częstość występowania niedoboru witaminy D, a z kolei jej suplementacja może przyczyniać się do zmniejszenia nasilenia procesu zapalnego towarzyszącego chorobie [12]. Warto pamiętać, że zróżnicowana i dobrze skomponowana dieta powinna zapewniać wszystkie składniki odżywcze niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Piśmiennictwo:                                                                                                                   

1. Juhl C.R., Bergholdt H.K.M., Miller I.M., Jemec G.B.E., Kanters J.K., Ellervik C.: Dairy Intake and Acne Vulgaris: A Systematic Review and Meta-Analysis of 78,529 Children, Adolescents, and Young Adults. Nutrients. 2018 Aug 9;10(8). pii: E1049. doi: 10.3390/nu10081049.
2. Spencer E.H., Ferdowsian H.R., Barnard N.D.: Diet and acne: a review of the evidence. Int J Dermatol. 2009 Apr;48(4):339-47. doi: 10.1111/j.1365-4632.2009.04002.x.
3. Rich-Edwards J.W., Ganmaa D., Pollak M.N., Nakamoto E.K., Kleinman K., Tserendolgor U., et al.: Milk consumption and the prepubertal somatotropic axis. Nutr J. 2007 Sep 27;6:28. doi: 10.1186/1475-2891-6-28.
4. Rahaman S.M.A., De D., Handa S., Pal A., Sachdeva N., Ghosh T., et al.: Association of insulin-like growth factor (IGF)-1 gene polymorphisms with plasma levels of IGF-1 and acne severity. J Am Acad Dermatol. 2016 Oct;75(4):768-773. doi: 10.1016/j.jaad.2016.05.019.
5. Tasli L., Turgut S., Kacar N., Ayada C., Coban M., Akcilar R., et al.: Insulin-like growth factor-I gene polymorphism in acne vulgaris. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2013 Feb;27(2):254-7. doi: 10.1111/j.1468-3083.2011.04299.x.
6. Dai R., Hua W., Chen W., Xiong L., Li L.: The effect of milk consumption on acne: a meta-analysis of observational studies. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2018 Dec;32(12):2244-2253. doi: 10.1111/jdv.15204.
7. Aghasi M., Golzarand M., Shab-Bidar S., Aminianfar A., Omidian M., Taheri F.: Dairy intake and acne development: A meta-analysis of observational studies. Clin Nutr. 2019 Jun;38(3):1067-1075. doi: 10.1016/j.clnu.2018.04.015.
8. Kucharska A., Szmurło A., Sińska B.: Significance of diet in treated and untreated acne vulgaris. Postepy Dermatol Alergol. 2016 Apr;33(2):81-6. doi: 10.5114/ada.2016.59146.
9. Marcason W.: Milk consumption and acne--is there a link? J Am Diet Assoc. 2010 Jan;110(1):152. doi: 10.1016/j.jada.2009.11.011.
10. Bowe W.P., Joshi S.S., Shalita A.R.: Diet and acne. J Am Acad Dermatol. 2010 Jul;63(1):124-41. doi: 10.1016/j.jaad.2009.07.043.
11. Fiedler F., Stangl G.I., Fiedler E., Taube K.M.: Acne and Nutrition: A Systematic Review. Acta Derm Venereol. 2017 Jan 4;97(1):7-9. doi: 10.2340/00015555-2450.
12. Stewart T.J., Bazergy C.: Hormonal and dietary factors in acne vulgaris versus controls. Dermatoendocrinol. 2018 Feb 22;10(1):e1442160. doi: 10.1080/19381980.2018.1442160.

Źródło fotografii: unsplash.com

Szukasz wsparcia doświadczonego dietetyka klinicznego i/lub sportowego pracującego odpowiedzialnie w oparciu o sprawdzone i rzeczywiście dowiedzione naukowo metody? Koniecznie zapoznaj się z moją ofertą współpracy.