Nie ulega żadnej wątpliwości, że zespół jelita drażliwego (z ang. Irritable Bowel Syndrome – IBS) jest obecnie najbardziej rozpowszechnionym schorzeniem przewodu pokarmowego, dotykającym miliony ludzi na całym świecie. Zespół jelita nadwrażliwego jest zaburzeniem czynnościowym przewodu pokarmowego, które charakteryzuje się bólem brzucha, wzdęciami i zmianami rytmu wypróżnień. Jak się bowiem okazuje, zdecydowana większość pacjentów z IBS wiąże dokuczliwe objawy żołądkowo-jelitowe ze spożywaniem określonych pokarmów w diecie, dlatego też wybrane strategie żywieniowe stały się w ostatnich latach szczególnie atrakcyjną formą radzenia sobie z przewlekłymi dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego. Aktualnie jedną z najbardziej popularnych diet stosowanych przez chorych z IBS jest dieta o niskiej zawartości składników z grupy FODMAP.

Czym jest dieta low FODMAP?

Dieta uboga w FODMAP została zaprojektowana w 2005 roku przez naukowców z Uniwersytetu Monash w Australii w celu łagodzenia powszechnie występujących w populacji krajów cywilizacji zachodniej objawów gastrycznych, takich jak biegunka, wzdęcia i bóle brzucha oraz nadmierne oddawanie gazów jelitowych. Termin FODMAP oznacza łatwo fermentujące, krótkołańcuchowe węglowodany, do których zalicza się:

• Galaktooligosacharydy (GOS)
• Fruktooligosacharydy (FOS),
• Dwucukry (laktozę, czyli cukier mleczny),
• Monocukry (fruktozę),
• Poliole (m.in.: ksylitol, erytrytol, sorbitol, mannitol).

W przypadku niektórych osób, węglowodany określane jako FODMAP mogą być źle wchłaniane z przewodu pokarmowego i szybko fermentować, co prowadzi do pojawienia się objawów najczęściej obserwowanych w zaburzeniach czynnościowych jelit, mianowicie bólu brzucha, wzdęć oraz nadmiernej produkcji gazów. Jak zatem sama nazwa wskazuje, dieta low FODMAP kładzie przede wszystkim silny nacisk na wyraźne zmniejszenie podaży w codziennej diecie składników zaliczanych do grupy FODMAP (w szczególności w pierwszej fazie diety), które wywołują uciążliwe symptomy jelitowe.

Które pokarmy są szczególnie bogate w FODMAP?

• Owoce (np. jabłka, śliwki, wiśnie, czereśnie, jeżyny, gruszki, brzoskwinie, morele, nektarynki, mango, kaki, liczi, granat, arbuz, awokado, figi, daktyle, owoce suszone).
• Warzywa (m.in.: fasola, groch, soczewica, soja i jej przetwory, cebula, czosnek, kapusta, brokuły, karczochy, kalafior, kukurydza, groszek, szparagi, groszek cukrowy, buraki, kapusta, seler, biała część pora, bataty, hummus, kapusta kiszona).
• Przetwory mleczne zawierające laktozę (np. mleko krowie, owcze, kozie, jogurty, maślanki, kefiry, lody, sery twarogowe, serek wiejski).
• Produkty zbożowe, ziarna, orzechy (np. wszystkie produkty z pszenicy, jęczmienia, żyta oraz orzechy nerkowca, pistacje, mąka migdałowa).
• Substancje słodzące (np. miód, erytrytol, ksylitol, mannitol, sorbitol, fruktoza, syrop glukozowo-fruktozowy, syrop z agawy, inulina).
• Inne składniki diety (np. grzyby, gumy do żucia, karob, korzeń cykorii, piwo, wino, rum, słodzone napoje, słodycze, dżemy z owoców jagodowych, marmolady z czarnych porzeczek).

Czy dieta low FODMAP jest skuteczna?

Dostępne obecnie dowody naukowe wskazują, że od 52 do nawet 86 % pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego zgłasza znaczącą poprawę funkcjonowania przewodu pokarmowego po wyeliminowaniu z diety składników z grupy FODMAP. Najświeższa metaanaliza, w tym wypadku zbiór 12 kontrolowanych badań interwencyjnych z udziałem chorych z IBS wykazała, że przestrzeganie diety low FODMAP nie tylko przyczynia się do istotnego zmniejszenia nasilenia objawów choroby, lecz również do wyraźnej poprawy jakości życia pacjentów z zespołem jelita drażliwego. Jak się jednak okazuje, nie wszyscy chorzy z IBS obserwują złagodzenie objawów w wyniku restrykcyjnego przestrzegania diety low FODMAP. Wyniki niektórych badań sugerują, że nawet połowa pacjentów nie odnosi korzyści z tej interwencji dietetycznej. Pomimo to, eksperci Amerykańskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego oraz Brytyjskiego Stowarzyszenia Dietetyków obecnie zalecają dietę low FODMAP odpowiednio jako pierwszą i drugą linię leczenia zespołu jelita nadwrażliwego.

Czy dieta low FODMAP jest zdrowa?

Obecnie dobrze wiadomo, że dieta bogata w niestrawne węglowodany pochodzenia roślinnego sprzyja zdrowiu, częściowo poprzez korzystny wpływ na profil mikrobioty jelitowej. Warto podkreślić, że mikrobiom przewodu pokarmowego jest odpowiedzialny za proces rozkładu niestrawionych resztek pokarmowych (tj. błonnika pokarmowego i skrobi opornej), w wyniku czego powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które obniżają pH treści jelitowej, stanowią źródło energii dla komórek nabłonka jelitowego oraz regulują metabolizm glukozy i lipidów. Rezultaty dotychczas przeprowadzonych badań z udziałem zdrowych osób wielokrotnie wykazały, że spożycie niestrawnych węglowodanów pochodzenia roślinnego powoduje wzrost liczby bakterii z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus. Dostępne dowody naukowe sugerują, że znaczące ograniczenie spożycia węglowodanów ulegających fermentacji (FODMAP) w diecie pacjentów z chorobami jelit wiąże się ze zmniejszeniem liczby bifidobakterii w jelitach oraz wzrostem liczby bakterii obserwowanych w przypadku dysbiozy przewodu pokarmowego, czyli zaburzenia ilościowej, jakościowej i funkcjonalnej mikrobioty jelitowej. Należy jednak zaznaczyć, że dobrze skomponowana i prawidłowo zbilansowana dieta low FODMAP w fazie trzeciej, czyli po ponownym wprowadzeniu produktów dobrze tolerowanych w określonych ilościach, nie prowadzi do zaburzenia różnorodności mikrobioty jelitowej. Istnieją również poważne obawy związane z tym, że dieta low FODMAP (zwłaszcza I faza – najbardziej restrykcyjna) może nie zaspokajać zapotrzebowania na energię i poszczególne składniki odżywcze (np. wapń, żelazo, witaminę C, antyoksydanty), choć najczęściej ma to miejsce w sytuacji, gdy jest ona stosowana bez fachowego wsparcia wyspecjalizowanego dietetyka.

Czy mikrobiota jelitowa wpływa na skuteczność diety low FODMAP?

W ostatnich latach pojawia się coraz więcej badań, których  rezultaty wskazują na to, że stan mikrobiomu jelitowego zarówno u dzieci, jak i dorosłych pacjentów z IBS może przewidywać rzeczywistą skuteczność diety o niskiej zawartości FODMAP. Jak się okazuje, fermentacja mikrobiologiczna w przewodzie pokarmowym człowieka, nawet w przypadku tych samych węglowodanów nie zachodzi jednakowo u wszystkich osób. Wydaje się, że kluczową rolę w tej materii odgrywa skład mikrobioty jelitowej, gdyż istnieją pewne przesłanki pozwalające sądzić, że pacjenci z dysbiozą jelitową mogą gorzej reagować na dietę ubogą w składniki z grupy FODMAP. W jednym z badań z udziałem dzieci z IBS zauważono, że skład mikrobiomu pacjentów dobrze reagujących na dietę ubogą w FODMAP charakteryzował się zwiększoną liczebnością gatunków o właściwościach sacharolitycznych, w porównaniu z osobami nieodpowiadającymi na leczenie dietetyczne. Ponadto, zidentyfikowano dotychczas znaczące różnice w zawartości poszczególnych metabolitów (np. lotnych związków organicznych) w kale u osób odpowiadających oraz niereagujących na dietę low FODMAP, co sugeruje występowanie odmienności w metabolicznej aktywności mikrobioty jelitowej. Niemniej jednak w chwili obecnej dowody są niejednoznaczne i wciąż ograniczone, stąd wymagane są kolejne dobrze zaprojektowane badania, aby określić, czy skład i metaboliczna aktywność mikrobiomu jelitowego może rzeczywiście przewidywać niską skuteczność diety low FODMAP u pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi przewodu pokarmowego.

Co należy zapamiętać?

• Ograniczenie spożycia składników zaliczanych do grupy FODMAP w diecie zazwyczaj przyczynia się do znaczącego złagodzenia objawów żołądkowo-jelitowych zarówno u dzieci, jak i u dorosłych pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego.
• Obecnie wiadomo jednak, że nie wszyscy pacjenci z IBS dobrze reagują na dietę low FODMAP, co jest prawdopodobnie ściśle związane z zaburzeniami składu (ilości i różnorodności bakterii jelitowych) oraz funkcji mikrobioty przewodu pokarmowego.
• Ze względu na restrykcyjny charakter diety low FODMAP (w szczególności pierwszej fazy) istnieją obawy dotyczące jej wpływu na adekwatność odżywczą, skład mikrobiomu jelitowego i jakość życia związaną ze stanem zdrowia, dlatego należy stosować ją tylko i wyłącznie po konsultacji z wyspecjalizowanym dietetykiem.

Zmagasz się z zespołem jelita drażliwego i zastanawiasz się co możesz zrobić, aby złagodzić przykre objawy jelitowe? Próbowałeś/aś już wielu metod i na dłuższą metę żadna z nich nie okazała się w pełni skuteczna? Skorzystaj z pomocy doświadczonego dietetyka klinicznego w gabinecie w Krakowie lub online. Umów się na pierwszą konsultację dietetyczną, aby przeanalizować problem i znaleźć dogodne rozwiązanie. Zapoznaj się z moją ofertą i wybierz dogodną formę współpracy.

ZOBACZ RÓWNIEŻ

Sprawdź, jaką odżywkę białkową możesz bezpiecznie używać w IBS

Dowiedz się, jak sobie radzić z nietolerancją laktozy

Przeczytaj o tym czym jest SIBO i jak się objawia

Piśmiennictwo:         

1. Gibson P.R.: History of the low FODMAP diet. J Gastroenterol Hepatol. 2017 Mar;32 Suppl 1:5-7.
2. Sloan T.J., Jalanka J., Major G.A.D., et al.: A low FODMAP diet is associated with changes in the microbiota and reduction in breath hydrogen but not colonic volume in healthy subjects. PLoS One. 2018 Jul 26;13(7):e0201410.
3. Liu J., Chey W.D., Haller E., et al.: Low-FODMAP Diet for Irritable Bowel Syndrome: What We Know and What We Have Yet to Learn. Annu Rev Med. 2020 Jan 27;71:303-314.
4. Bellini M., Tonarelli S., Nagy A.G., et al.: Low FODMAP Diet: Evidence, Doubts, and Hopes. Nutrients. 2020 Jan 4;12(1):148.
5. Chumpitazi B.P.: The gut microbiome as a predictor of low fermentable oligosaccharides disaccharides monosaccharides and polyols diet efficacy in functional bowel disorders. Curr Opin Gastroenterol. 2020 Mar;36(2):147-154.
6. Vandeputte D., Joossens M.: Effects of Low and High FODMAP Diets on Human Gastrointestinal Microbiota Composition in Adults with Intestinal Diseases: A Systematic Review. Microorganisms. 2020 Oct 23;8(11):1638.
7. van Lanen A.S., de Bree A., Greyling A.: Efficacy of a low-FODMAP diet in adult irritable bowel syndrome: a systematic review and meta-analysis. Eur J Nutr. 2021 Feb 14.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny i Sportowy © 2022. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).