Przerost bakteryjny jelita cienkiego (SIBO) to zespół objawów ze strony przewodu pokarmowego, które są rezultatem obecności zbyt dużej ilości bakterii w jelicie cienkim. Warto zaznaczyć, że te bakterie zwykle występują wyłącznie w okrężnicy, czyli końcowym odcinku jelita grubego, a nie jelicie cienkim. Nadmierna liczba bakterii w jelicie cienkim powoduje zatem zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego oraz zakłócenia trawienia i wchłaniania składników odżywczych. SIBO często współwystępuje z zespołem jelita drażliwego (IBS), od 46 do nawet 84 % przypadków. W celu diagnostyki SIBO obecnie najczęściej wykorzystuje się wodorowy test oddechowy z glukozą (75 g) lub laktulozą (10 g), którego dodatni wynik świadczy o obecności SIBO (powyżej 20 ppm w ciągu 90 minut od spożycia płynu).

Jakie są najczęstsze przyczyny SIBO?

• Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego (np. zespół jelita nadwrażliwego, rzekoma niedrożność jelit),
• Wady anatomiczne przewodu pokarmowego (np. po operacji bariatrycznej techniką zespolenia omijającego żołądkowo-jelitowego),
• Choroby przewlekłe (m.in.: cukrzyca, przewlekłe zapalenie trzustki, mukowiscydoza, twardzina układowa, niewydolność nerek),
• Długotrwałe przyjmowanie niektórych leków (np. leki hamujące wydzielanie soku żołądkowego, opioidowe leki przeciwbólowe),
• Niedobór odporności (np. zakażenie HIV, deficyt IgA),
• Uchyłkowatość jelita cienkiego.

Uważa się, że zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego (w tym zwłaszcza zespół jelita drażliwego) oraz przewlekłe zapalenie trzustki są przyczyną około 90 % wszystkich diagnozowanych przypadków SIBO. U wielu chorych może występować więcej niż jedna przyczyna, np. u osób w podeszłym wieku rozwój SIBO może wynikać z upośledzenia prawidłowej motoryki jelita cienkiego oraz zmniejszonego wydzielania kwasu solnego w żołądku.

Jakie objawy daje SIBO?

• Wzdęcia brzucha,
• Bóle brzucha,
• Nadmierne wytwarzanie i oddawanie gazów,
• Biegunka,
• Uczucie pełności po posiłkach,
• Zaparcia (w przypadku przerostu bakterii produkujących metan).

Czy SIBO może dawać objawy psychiczne?

Fachowe literatura donosi, iż u niektórych pacjentów z SIBO, zwłaszcza tych długotrwale stosujących probiotyki zawierające szczepy z rodzaju Lactobacillus i/lub Bifidobacterium mogą dodatkowo występować symptomy pozajelitowe, takie jak:

• Zmęczenie,
• Osłabienie,
• Zaburzenia koncentracji uwagi,
• Pogorszenie pamięci krótkotrwałej,
• Trudności z oceną sytuacji,
• Niepokój,
• Dezorientacja.

Czy SIBO powoduje rozwój niedoborów pokarmowych?

Niedobory witamin i składników mineralnych występują głównie w ciężkiej postaci SIBO oraz u pacjentów z wadami anatomicznymi przewodu pokarmowego (np. w zespole ślepej pętli), twardziną układową, po operacjach w obrębie jamy brzusznej, a także u osób nieprawidłowo leczonych. W takich sytuacjach może dochodzić do rozwoju niedoborów takich składników pokarmowych, jak:

• Witamina A,
• Witamina B12,
• Witamina D,
• Witamina E,
• Wapń,
• Żelazo.

Jednakże w wypadku większości pacjentów z SIBO, niedobory składników odżywczych są łagodne lub nawet niewykrywalne. Co ciekawe, stężenie folianów we krwi u osób z SIBO może być nawet podwyższone w rezultacie produkcji bakteryjnej.

Jak się leczy SIBO?

1. Antybiotykoterapia – w celu usunięcia przerostu bakterii w jelicie cienkim i zmniejszenia uciążliwych objawów ze strony przewodu pokarmowego. Obecnie jednym z najczęściej zapisywanych leków jest Xifaxan zawierający rifaksyminę, która jest niewchłanialnym doustnym antybiotykiem o dobrze udokumentowanej skuteczności klinicznej w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych i schorzeniach wątroby. W 2017 roku opublikowano metaanalizę, czyli zbiór w tym przypadku 32 badań z całościowym udziałem 1331 osób, której wyniki wykazały, iż odsetek eradykacji bakterii (tj. usunięcia mikroorganizmów chorobotwórczych) w rezultacie leczenia rifaksyminą sięgał blisko 71 %, natomiast poprawę lub nawet całkowite ustąpienie symptomów stwierdzono u około 68 % pacjentów z SIBO. Kuracja rifaksyminą uważana jest nie tylko za skuteczną, lecz również bezpieczną w leczeniu SIBO. Warto zauważyć, że rifaksymina jest powszechnie nazywana eubiotykiem, gdyż sprzyja przywróceniu równowagi mikrobioty jelitowej.
2. Dieta – leczenie żywieniowe w SIBO opiera się w głównej mierze na wyraźnym ograniczeniu podaży składników łatwo fermentujących i słabo wchłanialnych w przewodzie pokarmowym. Często zaleca się dietę lekkostrawną o ograniczonej zawartości błonnika pokarmowego (m.in.: z wyłączeniem cebuli, czosnku, białej części pora, kapusty, brokułów, jabłek, gruszek, śliwek, owoców suszonych, nasion roślin strączkowych, żyta, jęczmienia i pszenicy) oraz unikanie cukru mlecznego, cukrów alkoholowych (polioli) i innych fermentujących substancji słodzących, takich jak sukraloza, czy inulina (prebiotyk). W celu złagodzenia objawów klinicznych SIBO zwykle zaleca się dietę ubogą w składniki zaliczane do grupy FODMAP (fermentowalne oligosachardy, dwucukry, monocukry i poliole). Z aktualnych badań wynika, że dieta low FODMAP może zmniejszać stężenie wodoru w wydychanym powietrzu i łagodzić dolegliwości żołądkowo-jelitowe, zwłaszcza u pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego, u których bardzo często współwystępuje SIBO. Warto podkreślić, że pierwszą najbardziej restrykcyjną fazę diety low FODMAP należy stosować krótko, tj. do 4 do 6 tygodni i najlepiej pod kontrolą wykwalifikowanego dietetyka, który dobrze skomponuje i właściwie zbilansuje plan żywieniowy, aby uniknąć niepotrzebnych niedoborów energii oraz składników odżywczych.
3. Transfer mikrobioty jelitowej – Amerykańskie Towarzystwo Gastroenterologiczne w swoich wytycznych z 2020 roku nie znajduje na ten moment podstaw do zalecania przeszczepiania mikrobioty jelitowej w leczeniu SIBO. Z jednej strony dowody naukowe są wciąż ograniczone, a z drugiej istnieje ryzyko przeniesienia wielolekoopornych mikroorganizmów chorobotwórczych w wyniku transferu mikrobioty przewodu pokarmowego. Ostatnie odkrycia chińskich naukowców wskazują natomiast, że przeczepienie mikrobioty jelitowej może jednak łagodzić dokuczliwe objawy ze strony przewodu pokarmowego u pacjentów z SIBO. Potrzebne są zatem kolejne dobrze zaprojektowanie badania, aby ustalić, czy doodbytniczy transfer prawidłowej flory bakteryjnej może być rzeczywiście skuteczny u większości chorych na SIBO.

Czy brać probiotyki w SIBO?

Rezultaty metaanalizy z 2017 roku sugerują, że stosowanie probiotyków może usuwać SIBO, łagodzić dolegliwości bólowe brzucha oraz zmniejszać zdolność bakterii jelitowych do produkcji wodoru. Jednakże badania włączone do wspomnianej metaanalizy uwzględniały jedynie małe grupy pacjentów i stosowano w nich różne preparaty probiotyczne, co jest sporym ograniczeniem. Warto podkreślić, że w jednym z niedawnych randomizowanych badań stwierdzono, iż stosowanie probiotyków może powodować SIBO i kwasicę mleczanową oraz prowadzić do wystąpienia uciążliwych objawów jelitowych, takich jak wzdęcia brzucha, a także nadmierne gromadzenie i oddawanie gazów. Odstawienie probiotyków oraz włączenie antybiotykoterapii doprowadziło do ustąpienia objawów aż u 85 % badanych. W obliczu niejednoznacznych wyników dotychczasowych badań, eksperci Amerykańskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego stwierdzili w aktualnie obowiązujących wytycznych, że nie ma wystarczających dowodów uzasadniających podawanie probiotyków w terapii SIBO. 

Co warto zapamiętać?

1. Do najczęściej wystąpujących objawów SIBO zalicza się wzdęcia brzucha oraz nadmierne gromadzenie i oddawanie gazów jelitowych.
2. Absolutną podstawą leczenia SIBO jest antybiotykoterapia, zaś odpowiednio dobrana dieta jest ważnym elementem wspomagającym skuteczną terapię zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. 
3. Brakuje w chwili obecnej wystarczających dowodów naukowych, aby zalecić stosowanie probiotyków oraz przeszepienie mikrobioty jelitowej w leczeniu SIBO.
4. Dieta low FODMAP wydaje się być obecnie najbardziej efektywną interwencją żywieniową stosowaną w celu zmniejszenia objawów klinicznych SIBO.
5. Wszyscy pacjenci z SIBO powinni dążyć do zapewnienia optymalnej podaży energii i składników odżywczych w diecie, w tym witamin rozpuszczalnych w wodzie (z grupy B i C) oraz tłuszczach (A, D, E, K), a także soli mineralnych, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia niedoborów ilościowych, jak również jakościowych.

Dokuczają Ci wzdęcia, nadmierne gazy i częste bóle brzucha? Nie wiesz, jaka jest tego przyczyna i co z tym zrobić, aby objawy ustąpiły? Umów się na pierwszą konsultację, aby przeanalizować problem i znaleźć dogodne rozwiązanie. Zapoznaj się z moją ofertą i wybierz właściwy dla siebie pakiet współpracy.

Fachowe piśmiennictwo dostępne u autora.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny © 2021. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).