Szacuje się, że zaburzenia odżywiania w populacji ogólnej obejmują około 0,6 % osób w przypadku jadłowstrętu psychicznego, 1 % w przypadku bulimii i 3 % w przypadku zespołu kompulsywnego jedzenia [1]. Zaburzenia odżywiania szczególnie często występują wśród młodzieży i młodych dorosłych, a także wydają się być bardziej rozpowszechnione pośród sportowców, aniżeli w populacji ogólnej [2].

Zaburzenia odżywiania wśród sportowców

W jednym z dobrze zaprojektowanych badań z udziałem elitarnych sportowców wykazano ogólną częstość występowania zaburzeń odżywiania na poziomie 13,5 %, co podkreśla rzeczywiście znacznie wyższą skalę występowania tego zjawiska w środowisku sportowym w porównaniu z danymi dotyczącymi populacji ogólnej. Ponadto, w przytoczonym badaniu odnotowano również, że częstość występowania zaburzeń odżywiania u sportowców była znacznie wyższa u kobiet (20,1 %), niż u mężczyzn (7,7 %). Najświeższe doniesienia z kolei wskazują, że powszechność występowania zaburzeń odżywiania waha się od 0 do 19 % u sportowców płci męskiej i między 6 a 45 % u sportowców płci żeńskiej [3]. Obserwuje się w dodatku, że znaczna część mężczyzn trenujących sporty sylwetkowe wykazuje psychopatologię zaburzeń odżywiania, która może objawiać się standardowymi symptomami zdefiniowanymi dla tychże zaburzeń i/lub zachowaniami obsesyjno-kompulsywnymi zorientowanymi na muskularność, napędzanymi na domiar tego przez specyficzny dla mężczyzn społeczno-kulturowy ideał atrakcyjnej umięśnionej sylwetki o wyraźnie niskiej zawartości tkanki tłuszczowej [4]. Ostatnie badania w tej materii coraz bardziej koncentrują się na wizerunku własnego ciała zorientowanym w głównej mierze na muskulaturę i towarzyszących mu zaburzeniach odżywiania się, które charakteryzują się unikalnymi wzorcami zachowań żywieniowych w postaci na przemian występujących cyklicznych restrykcji dietetycznych i nadmiernego spożywania kalorii związanego z agresywnym rozwojem masy mięśniowej, co wynika z dążenia do ideału umięśnionej męskiej sylwetki. Dokonując krytycznego przeglądu fachowej literatury w opublikowanej kilka lat temu systematycznej pracy przeglądowej naukowcy zaobserwowali, że zaburzenia odżywiania u sportowców mają negatywny wpływ na sprawność fizyczną i wyniki sportowe, powodując na ogół niską dostępność energii, nadmierną utratę tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej masy ciała, a także odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe [1].

Posiłki oszukane a objawy zaburzeń odżywiania

Niewątpliwie niezwykle interesującą kwestią jest to, iż zaangażowanie wielu miłośników zdrowego stylu życia i wysportowanej sylwetki w systematyczne spożywanie oszukanych posiłków zostało w ostatnich latach społecznie zaakceptowane jako powszechna praktyka dietetyczna ukierunkowana na dążenie do ideału budowy ciała, jednak niosąca również w licznych przypadkach jakościowe podobieństwo do zaburzonych zachowań żywieniowych [5]. Pod koniec 2018 roku w czasopiśmie Appetite ukazała się publikacja opisująca badanie z udziałem grupy liczącej blisko 250 młodych dorosłych osób, której wyniki wykazały, że aż 89,1 % uczestników eksperymentu zaangażowało się w konsumpcję posiłków oszukanych, które były planowane lub spontaniczne, przy czym planowane posiłki oszukane były głównie ukierunkowane na zarządzanie odczuwanym głodem i podtrzymywanie rygorystycznych schematów żywieniowych. Co ciekawe, wśród mężczyzn częstość wykorzystywania praktyki „cheat meals” była  powiązana z ogólnymi objawami zaburzeń odżywiania i epizodami obiektywnego napadowego objadania się, niemniej jednak nie stwierdzono, aby posiłki oszukane były związane z zaburzeniami psychicznymi lub zaburzeniami klinicznymi dla obu płci. W jeszcze innym badaniu pilotażowym zaobserwowano, że jeden dzień nadmiernego spożycia energii (78 % więcej kalorii, aniżeli całkowite dzienne zapotrzebowanie energetyczne) charakteryzujący się w dodatku bardzo wysoką podażą tłuszczu (68 % całkowitego poboru energii z dietą) przyczyniał się do osłabienia wrażliwości na insulinę tkanek całego ciała u młodych, zdrowych dorosłych osób, co podkreśla szybkość z jaką nadmierna podaż kalorii zrealizowana w głównej mierze poprzez spożycie wysokotłuszczowej żywności może upośledzać metabolizm glukozy i sugeruje, że napadowe objadanie się może mieć natychmiastowe konsekwencje zdrowotne dla danej osoby, przy czym wydaje się, że bardziej wyraźne u osób narażonych na insulinooporność lub zespół metaboliczny [6]. Warto jednak podkreślić, że stosunkowo częste, czy nawet regularne wprowadzanie do swojego dietetycznego menu oszukanego posiłku raz w tygodniu, niekoniecznie musi nieść za sobą negatywne następstwa zdrowotne, gdyż jeśli potrafimy tylko zachować umiar, zdroworozsądkowe podejście i dobrą relację z jedzeniem to w naszej codziennej diecie jak najbardziej mogą znaleźć się od czasu do czasu produkty żywnościowe, które są powszechnie uznawane za mniej zdrowe i nie ma w tym absolutnie nic złego pod warunkiem, że nie tracimy całkowicie kontroli nad ilością spożywanego pokarmu. W przypadku osób, które funkcjonują na co dzień w niecierpliwym oczekiwaniu na kolejny „cheat meal”, bądź „cheat day”, uwzględniający spożycie gigantycznych ilości ulubionego jedzenia o wysokim stopniu przetworzenia, a tym samym dostarczenia ogromnych ilości energii, przy jednoczesnym uczuciu napięcia i wewnętrznego dyskomfortu towarzyszącemu konsumpcji, czy też poczuciu winy odczuwanemu po spożytym posiłku oraz utracie kontroli nad jedzeniem, trudno określić jako zdrową relację z jedzeniem, stąd w zależności od tego jak taka praktyka posiłku oszukanego wygląda w rzeczywistości, można spodziewać się adekwatnych do niej następstw zdrowotnych.

Podsumowanie

Warto zaznaczyć, że regularne wprowadzanie do diety posiłków oszukanych nie niesie za sobą szczególnie korzystnych efektów metabolicznych, jakie nierzadko im się przypisuje w obiegowej opinii. Wydaje się, że jedynych pozytywnych benefitów należy upatrywać w aspekcie psychicznym, a co za tym idzie chwilowej poprawie profilu hormonalnego, zmniejszeniu retencji wody w organizmie, a nawet w niektórych przypadkach nieznacznej utracie masy ciała wynikającej ze zmniejszenia stresu mentalnego, fizycznego i metabolicznego pod warunkiem jednak, że okresowy „cheat meal” nie przypomina epizodu napadowego objadania się. Można również przypuszczać, że zastosowanie tego typu praktyki raz na tydzień może pomóc także wybranym osobom zminimalizować wystąpienie okresu stagnacji w redukcji zapasowej tkanki tłuszczowej i/lub pomóc przełamać ów zastój. Niewątpliwie, umiarkowanie zwiększona podaż energii od czasu do czasu w naszej codziennej diecie nie powinna prowadzić do niekorzystnych konsekwencji zdrowotnych, zwłaszcza jeżeli mamy zbudowane poprawne relacje z jedzeniem i spożyty oszukany posiłek nie staje się nagle napadem bulimicznym z odczuwanym poczuciem winy i dyskomfortu oraz utratą kontroli nad ilością zjadanego pożywienia. Warto również dodać, że stosowanie obfitych bogatokalorycznych oszukanych posiłków ze zbyt wysoką częstotliwością w tygodniowym menu może także wyraźnie wpływać na obniżenie chęci do podejmowania aktywności fizycznej zarówno związanej z zaplanowanymi ćwiczeniami, jak i tej niewynikającej z ćwiczeń, co na skutek nadmiernego obciążenia przewodu pokarmowego może prowadzić w konsekwencji do zmniejszenia wydatków energetycznych i tym samym redukcji całkowitej przemiany materii.

Piśmiennictwo:                                                                                                                   

1. El Ghoch M., Soave F., Calugi S., Dalle Grave R.: Eating disorders, physical fitness and sport performance: a systematic review. Nutrients. 2013 Dec 16;5(12):5140-60. doi: 10.3390/nu5125140.
2. Sundgot-Borgen J., Torstveit M.K.: Prevalence of eating disorders in elite athletes is higher than in the general population. Clin J Sport Med. 2004 Jan;14(1):25-32.
3. Bratland-Sanda S., Sundgot-Borgen J.: Eating disorders in athletes: overview of prevalence, risk factors and recommendations for prevention and treatment. Eur J Sport Sci. 2013;13(5):499-508. doi: 10.1080/17461391.2012.740504.
4. Lavender J.M., Brown T.A., Murray S.B.: Men, Muscles, and Eating Disorders: an Overview of Traditional and Muscularity-Oriented Disordered Eating. Curr Psychiatry Rep. 2017 Jun;19(6):32. doi: 10.1007/s11920-017-0787-5.
5. Murray S.B., Pila E., Mond J.M., Mitchison D., Blashill A.J., Sabiston C.M., et al.: Cheat meals: A benign or ominous variant of binge eating behavior? Appetite. 2018 Nov 1;130:274-278. doi: 10.1016/j.appet.2018.08.026.
6. Parry S.A., Woods R.M., Hodson L., Hulston C.J.: A Single Day of Excessive Dietary Fat Intake Reduces Whole-Body Insulin Sensitivity: The Metabolic Consequence of Binge Eating. Nutrients. 2017 Jul 29;9(8). pii: E818. doi: 10.3390/nu9080818.

Źródło fotografii: pixabay.com

Szukasz wsparcia doświadczonego dietetyka klinicznego i/lub sportowego pracującego odpowiedzialnie w oparciu o sprawdzone i rzeczywiście dowiedzione naukowo metody? Koniecznie zapoznaj się z moją ofertą współpracy.