Wzdęcia to subiektywne wrażenie nagromadzenia dużych ilości gazów jelitowych, któremu zwykle towarzyszy powiększenie obwodu brzucha (tak zwany brzuch jak balon) oraz ból i dyskomfort w jamie brzusznej. Fachowe piśmiennictwo wskazuje, że wzdęcia brzucha oraz gromadzenie i oddawanie nadmiernej ilości gazów należą do zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego, które bardzo rozpowszechnione w dzisiejszym społeczeństwie. Jak się okazuje, nawet 1/3 ogólnej populacji dorosłych zgłasza notoryczne występowanie dokuczliwych objawów związanych z pracą przewodu pokarmowego, przy czym są one szczególnie charakterystyczne dla pacjentów ze stwierdzonym zespołem jelita nadwrażliwego (IBS). 

Jaka jest najczęstsza przyczyna wzdęć i nadmiernych gazów jelitowych?

Istnieje wiele różnych przyczyn, które mogą powodować wystąpienie wzdętego brzucha oraz nadmierne oddawanie gazów. Zdecydowana większość z tych przyczyn jest jednak łagodna, a już zwłaszcza jeśli nie pojawiają się żadne inne niepokojące objawy. Wśród najczęstych przyczyn wzdęć brzucha i nadmiernych gazów jelitowych, wymienia się:

• Zespół jelita nadwrażliwego (IBS),
• Celiakię,
• Nietolerancję laktozy,
• Nietolerancję fruktozy,
• Niewydolność trzustki,
• Gastroparezę, czyli zaburzenie opróżniania żołądka, które prowadzi do zalegania pokarmu w przewodzie pokarmowym,
• Cukrzycę,
• Niedoczynność tarczycy,
• Otyłość,
• Twardzinę układowa, czyli przewlekłą chorobę tkanki łącznej, która może przyczyniać się do włóknienia jelit, czego negatywną konsekwencją są zaparcia i zespół złego wchłaniania,
• Idiopatyczną rzekomą niedrożność jelit,
• Przerost bakteryjny jelita cienkiego (SIBO),
• Dysbiozę jelitową,
• Zaparcia stolca,
• Ostre zapalenie żołądka i jelit,
• Nowotwory żołądka,
• Raka jelita grubego,
• Nowotwory jajników,
• Stan po zabiegach chirurgicznych,
• Wodobrzusze,
• Nadwrażliwość trzewną,
• Dyssynergię brzuszno-przeponową,
• Zaburzenia psychiczne,
• Nadmierne połykanie powietrza (tzw. aerofagia),
• Niewłaściwy sposób odżywiania (np. spożywanie potraw ciężkostrawnych, smażonej żywności oraz dużych ilości składników z grupy FODMAP),
• Niektóre leki (np. środki antydepresyjne, leki z grupy blokerów kanału wapniowego).

O czym mogą świadczyć ciągłe wzdęcia i gazy?

Powiększenie obwodu brzucha pojawiające się krótko po posiłku (najczęściej ciężkostrawnym, obfitym i smażonym) zwykle dosyć szybko ustępuje u zdecydowanej większości osób. Okazuje się, że następnego dnia o poranku, przed pierwszym posiłkiem, brzuch jest już na ogół płaski i niebolesny. Znika także wówczas dyskomfort w jamie brzusznej i nadmierne wydalanie gazów o nieprzyjemnym zapachu. Czasem jednak osoby skarżą się na ciągłe wzdęcia i gazy, objawiające się stale powiększonym obwodem brzucha. Należy wówczas udać się do lekarza oraz bacznie obserwować swój organizm. Do objawów, które powinny nas wyraźnie zaniepokoić w przypadku występowania ciągłych wzdęć i gazów, zaliczamy:

• Postępującą utratę masy ciała,
• Krwawienie z odbytu,
• Ból brzucha,
• Zmianę częstości oddawania stolca i/lub jego konsystencji,
• Objawy jelitowe po spożyciu określonych produktów żywnościowych,
• Nieprawidłowości w ostatnich podstawowych badaniach diagnostycznych.

Co jeść przy wzdęciach i gazach?

Rola diety w łagodzeniu wzdęć oraz nadmiernych gazów jest absolutnie kluczowa i zazwyczaj jest wprowadzana już na samym początku postępowania leczniczego u pacjenta. Głównym celem interwencji żywieniowej jest identyfikacja pokarmów, których pacjent nie toleruje, a tym samym ograniczenie nadmiernej fermentacji niestrawionych resztek pokarmowych. Stąd w pierwszej kolejności wprowadza się dietę lekkostrawną, która znacząco ogranicza spożycie błonnika pokarmowego oraz potraw tłustych, smażonych, wędzonych, peklowanych, jak również żywności o wysokim stopniu przetworzenia (m.in.: słodyczy, słonych przekąsek, zupek chińskich, dań typu fast food, słodkich napojów gazowanych, sosów i deserów w proszku). Jeżeli wprowadzenie niniejszych zmian w diecie nie przyniesie po kilku tygodniach wyraźnego złagodzenia wzdęć i nadmiernych gazów, należy wówczas zastosować dietę low FODMAP.

Dieta FODMAP - czego nie jeść?

Dieta FODMAP zyskała w ostatnich latach dużą popularność jako sposób żywienia, który pozwala skutecznie złagodzić dokuczliwe objawy zespołu jelita drażliwego. Główną zasadą diety FODMAP jest ograniczenie spożycia łatwo fermentujących, krótkołańcuchowych węglowodanów, w tym galaktooligosacharydów (GOS) i fruktooligosacharydów (FOS), monocukrów (fruktozy), dwucukrów (laktozy) oraz polioli (m.in.: sorbitolu, mannitolu, erytrytolu i ksylitolu). Wśród pokarmów, które eliminuje się w pierwszej fazie diety FODMAP, wymienia się:

• Owoce (m.in.: jabłka, śliwki, wiśnie, czereśnie, jeżyny, gruszki, brzoskwinie, morele, nektarynki, mango, kaki, liczi, granat, arbuz, grejpfruty, awokado, figi, daktyle, owoce suszone),
• Warzywa (m.in.: fasolę, groch, soczewicę, ciecierzycę, soję i jej przetwory, cebulę, czosnek, kapustę, brokuły, karczochy, kalafior, kukurydzę, szparagi, groszek cukrowy, buraki, seler, białą część pora, bataty, hummus, kapustę kiszoną),
• Nabiał zawierający laktozę (np. sery twarogowe, serek wiejski, mleko krowie, owcze, kozie, jogurty, maślanki, kefiry, lody),
• Produkty zbożowe, ziarna, orzechy (np. wszystkie produkty z pszenicy, jęczmienia, żyta oraz orzechy nerkowca, pistacje, mąkę migdałową),
• Substancje słodzące (np. miód, erytrytol, ksylitol, mannitol, sorbitol, fruktozę, syrop glukozowo-fruktozowy, syrop z agawy, inulinę),
• Inne składniki diety (np. grzyby, gumy do żucia, karob, korzeń cykorii, piwo, wino, rum, słodzone napoje, słodycze, dżemy z owoców jagodowych, marmolady z czarnych porzeczek).

Dieta FODMAP - jak działa?

Związki z grupy FODMAP charakteryzują się wysoką aktywnością osmotyczną i są jedynie w minimalnym stopniu wchłaniane w jelicie cienkim, dlatego ulegają fermentacji bakteryjnej do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych w jelicie grubym. Obecnie dobrze wiadomo, że produkty żywnościowe obfitujące w słabo wchłanialne węglowodany zaliczane do grupy FODMAP mogą u niektórych osób:

• nasilać wytwarzanie gazów jelitowych (wodoru, metanu i dwutlenku węgla),
• obniżać pH światła jelita grubego,
• modyfikować skład mikrobioty jelitowej,
• zmieniać funkcje nabłonka jelita grubego,
• powodować rozwój miejscowej reakcji zapalnej.

Dieta FODMAP - efekty

W licznych badaniach z udziałem osób ze stwierdzonym zespołem jelita nadwrażliwego wykazano, iż dieta FODMAP przynosi wielu pacjentom ulgę od uciążliwych objawów jelitowych, takich jak ból brzucha, wzdęcia, nadmierne oddawanie gazów oraz biegunka. Według aktualnego stanu wiedzy, od 50 do nawet 80% pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego obserwuje wyraźne korzyści zdrowotne, w tym zwłaszcza poprawę funkcjonowania przewodu pokarmowego wskutek zastosowania diety low FODMAP, w porównaniu z przestrzeganiem zwykłej diety. Poza tym dieta low FODMAP może być pomocnym narzędziem w walce z uciążliwymi objawami ze strony przewodu pokarmowego, które wynikają z podejmowania długotrwałego wysiłku fizycznego przez osoby trenujące dyscypliny sportowe o charakterze wytrzymałościowym (np. bieganie na długich dystansach, biegi górskie, triathlon).

Diety FODMAP - czy jest zdrowa?

Permanentne stosowanie diety low FODMAP, a już zwłaszcza pierwszej, najbardziej restrykcyjnej fazy nie jest zalecane przez jej twórców, a więc naukowców z Uniwersytetu Monash w Australii. Jak się bowiem okazuje, nieustanne unikanie w diecie słabo wchłanialnych węglowodanów z grupy FODMAP może przyczyniać się do niekorzystnego obniżenia liczebności bifidobakterii w przewodzie pokarmowym, co jest w szczególności związane z ograniczeniem spożycia fruktooligosachardyów (FOS) i galaktooligosacharydów (GOS) o aktywności prebiotycznej, które naturalnie stymulują ich rozwój. Ponadto należy pamiętać, iż dieta low FODMAP składa się z trzech odrębnych faz, dlatego pozostawanie przez zbyt długi okres czasu w pierwszej fazie eliminacyjnej (bardzo restrykcyjnej) może niepotrzebnie prowadzić do niedoborów energii oraz cennych dla organizmu składników odżywczych. Z tego powodu dietę FODMAP powinno się wprowadzać pod kontrolą wykwalifikowanego dietetyka, który pomoże właściwie ułożyć i zbilansować taką dietę. W moim sklepie internetowym możesz zamówić gotowy dobrze zbilansowany jadłospis diety FODMAP, a jeśli potrzebujesz konsultacji dietetycznej i/lub indywidualnie dopasowanej diety do swoich potrzeb, umów się komfortowo na pierwszą wizytę.

Darmowe treści publikowane na blogu są dla Ciebie przydatne? Jeśli tak, postaw mi wirtualnę kawę. Dziękuję, pozwoli mi to publikować więcej wartościowych artykułów.

Piśmiennictwo:

1. Gulbicka P., Grzymisławski M.: Wzdęcia brzucha – najczęstsze przyczyny i postępowanie. Piel. Zdr. Publ. 2016, 6, 1, 69–76.
2. Lacy B.E., Gabbard S.L., MD, and Michael D. Crowell M.D.: Pathophysiology, evaluation, and treatment of bloating: hope, hype, or hot air? Gastroenterol Hepatol (N Y). 2011 Nov;7(11):729-39.
3. Iovino P., Bucci C., Tremolaterra F., et al.: Bloating and functional gastro-intestinal disorders: where are we and where are we going? World J Gastroenterol. 2014 Oct 21;20(39):14407-19.
4. Mari A., Backer F.A., Mahamid M., et al.: Bloating and Abdominal Distension: Clinical Approach and Management. Adv Ther. 2019 May;36(5):1075-1084.
5. Peng A.W., Juraschek S.P., Appel L.J., et al.: Effects of the DASH Diet and Sodium Intake on Bloating: Results From the DASH-Sodium Trial. Am J Gastroenterol. 2019 Jul;114(7):1109-1115.
6. Altobelli E., Del Negro V., Angeletti P.M., et al.: Low-FODMAP Diet Improves Irritable Bowel Syndrome Symptoms: A Meta-Analysis. Nutrients. 2017 Sep; 9(9): 940.

Artykuły opublikowane na blogu mateuszdurbas.pl nie stanowią profesjonalnej porady medycznej, ani wskazówki dietetyka indywidualnie dopasowanej do potrzeb pacjenta. Przedstawione informacje stanowią tylko i wyłącznie ogólne zalecenia, które nie mogą stanowić podstaw do wprowdzenia określonej diety, leku, czy suplementu diety. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających istotny wpływ na życie, zdrowie oraz samopoczucie psychofizyczne koniecznie trzeba skontaktować się z lekarzem lub innym specjalistą, aby uzyskać fachową i zindywidualizowaną pomoc medyczną.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny i Sportowy © 2023. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).