Zespół jelita nadwrażliwego (IBS, ang. irritable bowel syndrome) jest niewątpliwie jednym z najczęściej diagnozowanych obecnie schorzeń żołądkowo-jelitowych. Uważa się, że IBS dotyka od 7 do 15 % populacji ogólnej na świecie. To przewlekłe i nawracające zaburzenie czynnościowe jelit obejmuje rozmaite symptomy, takie jak chociażby ból brzucha lub uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej oraz zmiany konsystencji, bądź częstości oddawania stolca, bez współwystępującej przyczyny biochemicznej czy organicznej. Diagnostyka choroby opiera się o IV kryteria rzymskie, które podają, że IBS może zostać rozpoznany w sytuacji, kiedy w ciągu ostatnich 3 miesięcy przez co najmniej 1 dzień w tygodniu obecny był ból brzucha związany z wypróżnianiem, ze zmianą konsystencji stolca oraz/lub zmianą częstości wypróżnień (wystarczą dwa z trzech wymienionych wyżej kryteriów, aby zdiagnozować zespół jelita nadwrażliwego).

Które czynniki wpływają na rozwój IBS?

Chociaż dokładna patofizjologia zespołu jelita drażliwego wciąż pozostaje niejasna, niemniej jednak uważa się, że zmiany w składzie mikrobiomu jelitowego, funkcjonowaniu jelitowego układu nerwowego oraz zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, nadwrażliwość trzewna i współistnienie zaburzeń psychicznych odgrywają kluczową rolę w tej materii. Pomimo, iż dostępnych jest wiele terapii farmakologicznych w leczeniu objawów IBS, liczna rzesza chorych woli unikać leków i poszukuje alternatywnych metod leczenia, w tym próby zmiany dotychczasowych nawyków żywieniowych na bardziej prozdrowotne. Modyfikacje żywieniowe praktykowane w celu wspomagania leczenia symptomów IBS są w ostatnich latach bardzo popularne, częściowo ze względu na fakt, iż wielu pacjentów z zespołem jelita drażliwego twierdzi, że pokarmy wywołują lub nasilają u nich nieprzyjemne objawy. Jednakże w praktyce ich całkowita eliminacja z codziennego menu osoby chorej najczęściej przynosi jedynie nieznaczną poprawę. 

Czym jest dieta low FODMAP?

Dieta o niskiej zawartości FODMAP została opracowana na Uniwersytecie Monash w Australii przez dr Petera Gibsona oraz dr Susan Shepherd i jest obecnie powszechnie stosowana w leczeniu symptomów IBS, zarówno na podstawie wiarygodności biologicznej, jak i dowodów pochodzących z prospektywnych badań wykazujących poprawę objawów u około 75 % pacjentów. Dieta low-FODMAP (ang. Fermentable Oligosaccharides, Dissacharides, Monosaccharides and Polyols) koncentruje się w głównej mierze na ograniczeniu podaży z żywnością, łatwo fermentujących, krótkołańcuchowych węglowodanów, w tym galakto- i fruktooligosacharydów (GOS i FOS), disacharydów (laktozy), monosacharydów (fruktozy) oraz polioli (np. sorbitolu, mannitolu, ksylitolu). Taki sposób odżywiania przynosi chorym ulgę od symptomów żołądkowo-jelitowych wskutek redukcji ciśnienia osmotycznego w jelitach, obniżenia sekrecji płynów do ich światła oraz ograniczenia nadmiernej produkcji gazów.

Dlaczego właściwie należy ograniczać składniki zaliczane do grupy FODMAP?

FODMAP to krótkołańcuchowe węglowodany, które charakteryzują się ograniczoną lub wręcz marginalną absorpcją w jelicie cienkim, natomiast intensywną fermentacją bakteryjną do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych oraz wysoką aktywnością osmotyczną. Zauważono, że mogą one nasilać produkcję gazów (wodoru, metanu i dwutlenku węgla) w jelitach, obniżać pH światła jelita grubego, zmieniać skład mikrobiomu jelitowego, funkcje nabłonka jelita grubego, powodować miejscowe zapalenie i wywoływać w ten sposób niepokojące objawy żołądkowo-jelitowe. Istnieją również doniesienia, które sugerują, że podwyższone stężenie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych może stymulować uwalnianie serotoniny przez błonę śluzową jelit oraz produkcję histaminy, powodując tym samym lokalną odpowiedź neurozapalną, obejmującą aktywację mastocytów.

Jaka jest skuteczność diety low FODMAP?

Dotychczas opublikowano przynajmniej kilkanaście rzetelnych randomizowanych badań klinicznych, których wyniki wskazują, że stosowanie diety ubogiej w FODMAP, przyczynia się do zmniejszenia objawów u ponad połowy pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego. Szczególnie wydaje się, że wspomniany sposób odżywiania pozwala znacząco złagodzić bóle brzucha, wzdęcia i biegunkę u osób chorych z IBS, niemniej jednak trzeba też zwrócić uwagę, iż jego długotrwałe przestrzeganie może być związane z obniżeniem liczby bifidobakterii w przewodzie pokarmowym wskutek ograniczenia konsumpcji frukto- i galaktooligosacharydów o właściwościach prebiotycznych, promujących ich wzrost. Warto podkreślić, że dieta o niskiej zawartości FODMAP może być również niezwykle pomocnym rozwiązaniem w celu złagodzenia symptomów ze strony przewodu pokarmowego wywoływanych przez wzmożony wysiłek fizyczny u sportowców, zwłaszcza zawodników dyscyplin wytrzymałościowych. W niedawno opisanym w fachowej literaturze studium przypadku, realizacja zaleceń diety o obniżonej podaży FODMAP, pozwoliła ukończyć biegaczce ze stwierdzonym IBS wieloetapowy ultramaraton na dużej wysokości przy jedynie łagodnych objawach ze strony układu pokarmowego. Identyczne rezultaty uzyskali także naukowcy, którzy dwa lata wcześniej badali wpływ interwencji żywieniowej opartej o redukcję FODMAP na dolegliwości żołądkowo-jelitowe wywołane długotrwałymi i intensywnymi ćwiczeniami, występujące u 31-letniego mężczyzny, przygotowującego się do zawodów Ironman Melbourne 2016.

Na co koniecznie zwrócić uwagę stosując dietę low FODMAP?

Należy podkreślić, że interwencja dietetyczna o niskiej zawartości FODMAP u pacjentów z IBS składa się z 3 odrębnych faz: fazy ograniczenia lub eliminacji, fazy ponownego wprowadzenia lub ponownego wyboru oraz fazy podtrzymującej lub spersonalizowanej. W fazie początkowej pacjenci eliminują pokarmy bogate w FODMAP z diety. Co ważne, dieta ściśle low-FODMAP ma trwać tylko od 4 do 6 tygodni i jest to zasadniczo metoda mająca na celu ustalenie czy objawy ze strony przewodu pokarmowego są związane z określoną żywnością. Nie jest to w każdym razie etap przeznaczony do długotrwałego stosowania. W drugiej fazie, po zauważeniu poprawy lub ustąpieniu objawów, pokarmy zawierające FODMAP są ponownie wprowadzane stopniowo do diety w celu zidentyfikowania tolerancji na poszczególne składniki oraz konkretnych wyzwalaczy symptomów wśród łatwo fermentujących węglowodanów. Faza ta trwa kilka tygodni, jeśli nie dłużej, ponieważ pokarmy są powoli przywracane do codziennego menu. Po przejrzeniu i zinterpretowaniu wyników fazy ponownego wprowadzenia żywności, celem trzeciej fazy jest kontynuacja przyjmowania dobrze tolerowanych produktów spożywczych i ograniczenie żywności, która wywołuje objawy. Ponieważ wraz z czasem tolerancja na różne FODMAP może się zmieniać, pacjenci mogą próbować ponownie wprowadzić pokarmy wcześniej wyzwalające symptomy, lecz nie wcześniej jak kilka miesięcy po ostatniej kontroli objawów, jeśli sobie tego życzą.

Jak można to podsumować jednym zdaniem?

Konkludując, wyniki wszystkich dotychczas przeprowadzonych badań, w tym obserwacyjnych (kliniczno-kontrolnych) i randomizowanych, kontrolowanych badań klinicznych, ogólnie przemawiają za stosowaniem diety o niskiej podaży FODMAP u pacjentów z zespołem jelita drażliwego, bowiem od 50 % do nawet 80 % chorych zgłasza pewne korzyści w porównaniu do przestrzegania rutynowej, codziennej diety.

Piśmiennictwo:         

1. Werlang M.E., Palmer W.C., Lacy B.E.: Irritable Bowel Syndrome and Dietary Interventions. Gastroenterol Hepatol (N Y). 2019 Jan;15(1):16-26. 
2. Ford A.C., Moayyedi P., Chey W.D., et al.: American College of Gastroenterology Monograph on Management of Irritable Bowel Syndrome. Am J Gastroenterol. 2018 Jun;113(Suppl 2):1-18. 
3. Böhn L., Störsrud S,. Törnblom H., et al.: Self-reported food-related gastrointestinal symptoms in IBS are common and associated with more severe symptoms and reduced quality of life. Am J Gastroenterol. 2013. May;108(5):634-41.
4. Moayyedi P., Quigley E.M., Lacy B.E., et al.: The Effect of Dietary Intervention on Irritable Bowel Syndrome: A Systematic Review. Clin Transl Gastroenterol. 2015 Aug 20;6:e107.
5. Lacy B.E.: The Science, Evidence, and Practice of Dietary Interventions in Irritable Bowel Syndrome. Clin Gastroenterol Hepatol. 2015 Nov;13(11):1899-906.
6. Staudacher H.M., Whelan K.: The low FODMAP diet: recent advances in understanding its mechanisms and efficacy in IBS. Gut. 2017 Aug;66(8):1517-1527.
7. Altobelli E., Del Negro V., Angeletti P.M., et al.: Low-FODMAP Diet Improves Irritable Bowel Syndrome Symptoms: A Meta-Analysis. Nutrients. 2017 Sep; 9(9): 940.
8. Gaskell S.K., Costa R.J.S.: Applying a Low-FODMAP Dietary Intervention to a Female Ultra-Endurance Runner With Irritable Bowel Syndrome During a Multi-Stage Ultra-Marathon. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2018 May 14:1-19. 
9. Lis D., Ahuja K.D., Stellingwerff T., et al.: Case Study: Utilizing a Low FODMAP Diet to Combat Exercise-Induced Gastrointestinal Symptoms. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2016 Oct;26(5):481-487.
10. Lis D.M., Stellingwerff T., Kitic C.M., et al.: Low FODMAP: A Preliminary Strategy to Reduce Gastrointestinal Distress in Athletes. Med Sci Sports Exerc. 2018 Jan;50(1):116-123.

Dokuczają Ci przewlekłe wzdęcia brzucha, nadmierne oddawanie gazów, a może często pojawiająca się biegunka? Próbowałeś(aś) wielu różnych sposobów, w tym różnorakich diet, lecz żaden dotychczas uzyskany rezultat nie zadowolił Cię w pełni i nadal doskwierają Ci objawy jelitowe? Nie trać już więcej czasu na kręcenie się w kółko i popełnianie ciągle tych samych błędów. Zaufaj już teraz doświadczonemu specjaliście, który pomógł dotychczas setkom podopiecznych złagodzić nieprzyjemne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Koniecznie zapoznaj się z moją ofertą współpracy.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny © 2021. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

Wizytę błyskawicznie umówisz kontaktując się przez adres e-mail: kontakt@mateuszdurbas.pl