Refluks krtaniowo-gardłowy (z ang. Laryngopharyngeal Reflux – LPR) jest częstą chorobą w populacji ogólnej, która wynika z wstecznego przepływu treści żołądkowej do gardła i krtani. Obecnie LPR definiuje jako stan zapalny tkanek górnej części układu pokarmowego związany z bezpośrednim i pośrednim działaniem zarzucanej treści żołądkowej i/lub dwunastniczej, które wywołuje zmiany morfologiczne w górnym odcinku przewodu pokarmowego.

Jakie są najczęstsze objawy refluksu krtaniowo-gardłowego?

• chrypka,
• przewlekły kaszel,
• odchrząkiwanie,
• uczucie ciała obcego i/lub nadmiaru śluzu w gardle,
• wysięk z nosa,
• zmiany jakości głosu (zwłaszcza o poranku).

Jak często występuje refluks krtaniowo-gardłowy i w jaki sposób się go leczy?

Szacuje się, że częstość występowania symptomów refluksu krtaniowo-gardłowego w populacji ogólnej wynosi od 5 do nawet 30 %. Warto również nadmienić o tym, że LPR może sprzyjać rozwojowi innych chorób, takich jak astma, zapalenie krtani, przewlekłe zapalenie zatok przynosowych, przewlekła obturacyjna choroba płuc, zapalenie ucha środkowego, erozja zębów, a nawet nowotwór krtani. Powszechnie stosowane metody leczenia LPR obejmują przyjmowanie inhibitorów pompy protonowej (IPP) oraz modyfikacje stylu życia, w tym zmiany nawyków żywieniowych. Na domiar tego, ostatnie doniesienia literaturowe sugerują, że alkaliczny oraz słabo kwaśny refluks krtaniowo-gardłowy występuje znacznie częściej niż wcześniej przypuszczano i może dotyczyć nawet ponad połowy pacjentów z LPR, dlatego wymaga leczenia alginianami. Alginiany to biologicznie aktywne substancje pozyskiwane z alg morskich, których mechanizm działania polega na tworzeniu bariery ochronnej zapobiegającej cofaniu się treści żołądkowej do przełyku.

Dlaczego dieta w refluksie krtaniowo-gardłowym jest tak ważna?

Refluks krtaniowo-gardłowy często wynika z nieodpowiednich nawyków żywieniowych, stosowania używek i przewlekłego stresu, dlatego świadomość pacjentów dotycząca znaczenia diety w krótko- i długoterminowym leczeniu refluksu krtaniowo-gardłowego jest istotna. Wykazano, iż osoby dbające o dietę i wprowadzające korzystne zmiany w dotychczasowym stylu życia zgłaszają wyraźną poprawę objawów, w porównaniu do osób, które nie przestrzegają zaleceń żywieniowych. Mało tego, ostatnie wyniki badań sugerują, że właściwie dopasowana dieta może być równie skuteczna jak przyjmowanie inhibitorów pompy protonowej. Szczególnie dieta śródziemnomorska bazująca w głównej mierze na produktach roślinnych o niskim stopniu przetworzenia (tj. różnokolorowych warzywach i owocach, gruboziarnistych produktach zbożowych, roślinach strączkowych, orzechach, nasionach, pestkach, oliwie z oliwek) może złagodzić objawy refluksu krtaniowo-gardłowego dokładnie w takim samym stopniu, jak leczenie IPP. Pacjentom z refluksem krtaniowo-gardłowym zwykle zaleca się wprowadzenie zmian w diecie, które przede wszystkim polegają na unikaniu ciężkostrawnych, tłustych i smażonych potraw, kwaśnych pokarmów, czekolady, napojów gazowanych, alkoholu, kofeiny, mięty, ostrych przypraw oraz późnych posiłków. Ponadto zwraca się uwagę na redukcję nadmiernej masy ciała u osób z nadwagą i otyłością, uniesienie wezgłowia łóżka na czas snu, zaprzestanie palenia papierosów oraz unikanie przyjmowania leków obniżających napięcie dolnego zwieracza przełyku, do których zalicza się m.in.: blokery kanałów wapniowych, metyloksantyny, agonistów receptora β2-adrenergicznego oraz środki antycholinergiczne. Zalecenia te są jednak oparte w głównej mierze na wynikach badań z udziałem pacjentów z chorobą refluksową przełyku (GERD). Warto podkreślić, że w ostatnich kilku latach opracowano specjalne skale oceniające potencjał refluksogenny poszczególnych produktów żywnościowych, które każdy pacjent z refluksem krtaniowo-gardłowym może skutecznie wykorzystać w celu modyfikacji dotychczasowych nawyków żywieniowych i tym samym zmniejszenia uciążliwych objawów. Skale przedstawiające refluksogenny potencjał żywności, które zostały zaprojektowane przez zespół badawczy pod kierunkiem Jerome'a Lechiena - profesora z Kliniki Otolaryngologii Szpitala Foch we Francji, stanowią niezwykle przydatne narzędzie dla wszystkich pacjentów z refluksem krtaniowo-gardłowym, aby prawidłowo komponować dietę.

Które pokarmy zwykle wzmagają objawy refluksu?

• Tłuste mięso i jego przetwory (boczek, kiełbasa, salami, pasztet),
• Mięso mielone,
• Masło,
• Orzechy (makadamia, laskowe, arachidowe, nerkowca),
• Owoce (awokado, granat, jabłka, jeżyny, kiwi, liczi, mango, czerwona porzeczka, rodzynki, oliwki zielone i czarne),
• Dżemy owocowe (truskawkowy, pomarańczowy, malinowy),
• Warzywa (kapusta kiszona, kalafior),
• Sosy do makaronu i/lub mięsa (carbonara, pesto, pomidorowy, pieczarkowy, vinegrette, bearneński, pieprzowy, roquefort, boloński),
• Majonez,
• Musztarda,
• Słodycze (czekolada mleczna i biała, kruche ciastka z czekoladą, eklerka, herbatniki),
• Ciasta,
• Croissanty (zwłaszcza z nadzieniem czekoladowym),
• Lody i sorbety owocowe,
• Pełnotłuste sery (brie, blue, cheddar, feta, fontina, gouda, gruyère, mozzarella, munster, parmezan, ricotta, roquefort, kozi),
• Pełnotłuste mleko,
• Pełnotłusty jogurt typu greckiego,
• Mleczko kokosowe,
• Gorzka czekolada,
• Frytki smażone,
• Krakersy,
• Chipsy ziemniaczane,
• Pikantne przyprawy (np. curry),
• Żółtka jaj.

Które produkty żywnościowe można spożywać w umiarkowanych ilościach?

• Owoce (brzoskwinia, gruszka, figa, pomarańcza, grejpfrut, nektarynka, morele, mandarynki, czarne jagody, maliny, truskawki, śliwki, gujawa, suszone śliwki),
• Warzywa (pomidory, rabarbar, cukinia, ziemniaki, ogórki konserwowe),
• Ryby (łosoś, sardynki, śledź),
• Gotowane jajka,
• Wieprzowina (schab),
• Baranina (chude kawałki),
• Kaczka (chude kawałki bez skóry)
• Półtłuste mleko krowie i kozie (od 1,5 do 2 % zawartości tłuszczu),
• Ser Camembert (najlepiej w wersji light o obniżonej zawartości tłuszczu),
• Chleb razowy,
• Płatki kukurydziane,
• Bezcukrowy napój sojowy,
• Cukier,
• Korzeń imbiru,
• Liście świeżej mięty,
• Oliwa z oliwek,
• Olej z wątroby dorsza (tran),
• Sos rybny.

Co można jeść bez większych ograniczeń? 

• Warzywa (bataty, dynia, karczoch, szparagi, duszony szpinak, burak, marchew, brokuły, brukselka, seler, bakłażan, czerwona kapusta, gotowane pieczarki, cykoria endywia, koper włoski, cebula*, szalotka*, czosnek*, por*, papryka, natka pietruszki, zielona fasolka szparagowa, zielony groszek, zielona sałata, rzepa, soczewica, czerwona fasola),
• Owoce (arbuz, banan, melon, wiśnie),
• Tofu,
• Białko jaj,
• Niskotłuszczowe sery,
• Mleko odtłuszczone,
• Świeże chude gatunki ryb (np. dorsz, mintaj, sandacz, tuńczyk),
• Owoce morza (krewetki, homary, kraby, mięczaki),
• Konina,
• Cielęcina,
• Drób (pierś z kurczaka i indyka bez skóry),
• Wieprzowina (polędwica),
• Wołowina (stek z rostbefu),
• Szynka gotowana,
• Miód,
• Produkty zbożowe (wszystkie odmiany ryżu, makaron spaghetti, chleb żytni, pszenica, kukurydza, owies),
• Ketchup łagodny*.

*Warzywa cebulowe oraz przetwory pomidorowe często znajdują się w kategorii produtków niezalecanych pacjentom z refluksem, zwłaszcza żołądkowo-przełykowym. Według autorów skali oceniającej refluksogenny potencjał żywności, powyżej wyszczególnione produkty żywnościowe można spożywać bez większych ograniczeń w przypadku refluksu krtaniowo-gardłowego, aczkolwiek niewątpliwie warto zweryfikować indywidualną tolerancję, gdyż niektóre osoby mogą jednak odczuwać dyskomfort w wyniku ich częstej konsumpcji, zwłaszcza na surowo (np. w sałatkach i surówkach).

Jakie napoje są bezpieczne?

• Woda niegazowana,
• Woda alkaliczna,
• Zielona herbata (łagodny napar),
• Rumianek,
• Sok aloesowy.

Które napoje nie są zalecane w refluksie krtaniowo-gardłowym?

• Wysokoprocentowe napoje alkoholowe (wódki, nalewki, likiery, gin, whisky, brandy, rum, tequila, absynt),
• Wino (białe, czerwone, różowe),
• Piwo,
• Słodkie napoje gazowane,
• Soki z owoców cytrusowych (m.in.: pomarańczowy, cytrynowy, grejpfrutowy),
• Sok wieloowocowy,
• Sok jabłkowy,
• Syropy (miętowy, cytrynowy, z owoców granatu),
• Herbata z dodatkiem cytryny,
• Herbatka jeżynowa,
• Czarna herbata,
• Kawa,
• Kakao,
• Gorąca czekolada (dosładzanie dodatkowo nasila objawy refluksu),
• Kawa zbożowa z cykorii,
• Sok pomidorowy.

Co jeść przed snem w refluksie krtaniowo-gardłowym?

• Płatki owsiane (zalane wrzątkiem) z wysokobiałkowym jogurtem naturalnym typu islandzkiego, bananem, świeżo mielonym siemieniem lnianym, orzechami włoskimi i cynamonem.
• Pieczywo orkiszowe na zakwasie z chudym serem twarogowym, jogurtem naturalnym, drobno posiekanymi dozwolonymi warzywami, oliwą z oliwek i łagodnymi przyprawami.
• Koktajl z banana, truskawek, odtłuszczonego mleka, miodu, nasion słonecznika i nasion chia.

Co jeść przed treningiem w refluksie krtaniowo-gardłowym (2 godziny wcześniej)? 

• Pieczony ziołowy filet z sandacza w pergaminie z dozwolonymi warzywami (w umiarkowanej ilości) oraz ugotowaną kaszą jaglaną.
• Gotowana na parze pierś z indyka bez skóry w łagodnych ziołach z dozwolonymi warzywami (w umiarkowanej ilości) i ryżem jaśminowym.

Co jeść po treningu w refluksie krtaniowo-gardłowym?

• Koktajl na bezcukrowym napoju sojowym z bananem, borówkami amerykańskimi, miodem, nasionami chia i wysokobiałkowym jogurtem naturalnym typu islandzkiego.
• Koktajl na mleku odtłuszczonym z bananem, wiśniami mrożonymi, miodem, świeżo mielonym siemieniem lnianym oraz chudym serem twarogowym.

Jakich zmian warto dokonać w swoim stylu życia?

• Unikać gorących, pikantnych i tłustych potraw,
• Zrezygnować ze spożycia napojów alkoholowych,
• Zaprzestać palenia papierosów,
• Zmniejszyć nadmierną masę ciała i długotrwale utrzymywać prawidłową masę ciała w późniejszym okresie,
• Unikać spożywania mocnej kawy i herbaty,
• Wyeliminować spożycie napojów gazowanych,
• Wypijać małymi łykami niegazowaną wodę przez cały dzień,
• Stronić od leżenia przez pierwszą godzinę po posiłku,
• Spożywać ostatni posiłek na 2 – 3 godziny przed pójściem spać,
• Unikać przejadania się (lepiej jest podzielić duży posiłek na dwie mniejsze porcje i zjeść je w odstępie 2 – 3 godzin),
• Jeść posiłki w spokojnie atmosferze z uważnością (bez oglądania TV oraz przeglądania smartfona),
• Podnieść wezgłowie łóżka podczas snu i leżenia,
• Nauczyć się konstruktywnie radzić sobie ze stresem,
• Unikać wykonywania ćwiczeń fizycznych tuż po zakończonym posiłku (należy zachować przynajmniej dwugodzinną przerwę),
• Zrezygnować z noszenia obcisłych ubrań, które powodują ucisk jamy brzusznej.

Warto nadmienić o tym, że nie wszyscy pacjenci zareagują jednakowo na zmiany w diecie oraz pozostałe modyfikacje stylu życia. W przypadku, gdy chory zgłasza łagodne objawy refluksu krtaniowo-gardłowego i mały wpływ choroby na ogólną jakość życia, leczenie wyłącznie odpowiednio dobraną dietą oraz technikami pozwalającymi poprawić radzenie sobie ze stresem może być wystarczające, aby wyraźnie podnieść komfort życia. Natomiast jeśli pacjent zgłasza, że symptomy choroby są wyjątkowo dokuczliwe i mają duży wpływ na jego jakość życia (umiarkowana lub ciężka postać refluksu krtaniowo-gardłowego), wówczas sama modyfikacja stylu życia może nie wystarczyć i potrzebne jest wdrożenie leczenia z wykorzystaniem IPP oraz alginianów przez okres 2 – 3 miesięcy pod kontrolą specjalisty.

Zmagasz się z refluksem i zastanawiasz się co możesz zrobić, aby złagodzić uciążliwe dolegliwości? Próbowałeś/aś już wielu metod i na dłuższą metę żadna z nich nie okazała się w pełni pomocna? Skorzystaj z pomocy doświadczonego dietetyka klinicznego w gabinecie w Krakowie lub online. Umów się na pierwszą konsultację dietetyczną, aby przeanalizować problem i znaleźć dogodne rozwiązanie. Zapoznaj się z moją ofertą i wybierz właściwy dla siebie pakiet współpracy.

Piśmiennictwo:         

1. Min C, Park B, Sim S, et al.: Dietary modification for laryngopharyngeal reflux: systematic review. J Laryngol Otol. 2019 Feb;133(2):80-86.
2. Lechien JR, Saussez S, Muls V, et al.: Laryngopharyngeal Reflux: A State-of-the-Art Algorithm Management for Primary Care Physicians. J Clin Med. 2020 Nov 10;9(11):3618.
3. Dobrzyński P, Ziuzia L.: Extraesophageal manifestations of gastroesophageal reflux disease – pathophysiology, diagnosis and management. Pol Otorhino Rev 2016; 5(2): 26-45.
4. Lechien JR, Mouawad F, Barillari MR, et al.: Treatment of laryngopharyngeal reflux disease: A systematic review. World J Clin Cases. 2019 Oct 6;7(19):2995-3011.
5. Lechien JR, Huet K, Khalife M, et al.: Alkaline, protein, low-fat and low-acid diet in laryngopharyngeal reflux disease: Our experience on 65 patients. Clin Otolaryngol. 2019 May;44(3):379-384.
6. Yang J., Dehom S., Sanders S., et al.: Treating laryngopharyngeal reflux: Evaluation of an anti-reflux program with comparison to medications. Am J Otolaryngol. 2018;39:50–55.
7. Zalvan C.H., Hu S., Greenberg B., et al.: A Comparison of Alkaline Water and Mediterranean Diet vs Proton Pump Inhibition for Treatment of Laryngopharyngeal Reflux. JAMA Otolaryngol Head Neck Surg. 2017 Oct 1; 143(10):1023-1029.
8. Lechien JR, Bobin F, Mouawad F, et al.: Development of scores assessing the refluxogenic potential of diet of patients with laryngopharyngeal reflux. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2019 Dec; 276(12):3389-3404.
9. Lechien JR, Bobin F, Muls V, et al.: Patients with acid, high-fat and low-protein diet have higher laryngopharyngeal reflux episodes at the impedance-pH monitoring. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2020 Feb;277(2):511-520.
10. Koufman J.A.: Low-acid Diet for Recalcitrant Laryngopharyngeal Reflux: Therapeutic Benefits and Their Implications. Ann Otol Rhinol Laryngol. 2011 May;120(5):281-7.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny i Sportowy © 2022. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).