Kawa jest jednym z najczęściej wypijanych gorących napojów na całej kuli ziemskiej. Szacuje się nawet, że każdego dnia na świecie wypijanych jest około 2,5 miliarda filiżanek kawy. Obecnie wiadomo, że kawa składa się z ponad tysiąca różnorodnych związków bioaktywnych, spośród których najbardziej znaną substancją jest kofeina. Kawa jest aktualnie coraz częściej postrzegana przez społeczeństwo jako napój o prozdrowotnym wpływie na organizm człowieka, chociażby ze względu na wysoką zawartość antyoksydantów. Istnieją jednak pewne kontrowersje wokół kawy rozpuszczalnej, która nierzadko bywa uważana za rakotwórczą truciznę. Przekonajmy się zatem, czy kawa rozpuszczalna jest rzeczywiście szkodliwa dla zdrowia.

Czy kawa jest zdrowa?

Popularność kawy wynika przede wszystkim z jej niezwykle atrakcyjnego smaku i aromatu, natomiast z drugiej strony z jej pożądanego wpływu na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. Kofeina zawarta w kawie posiada zdolność do blokowania receptorów adenozynowych w mózgu oraz stymulacji uwalniania endorfin, adrenaliny, noradrenaliny, dopaminy oraz serotoniny. Jak się jednak okazuje, kawa nie jest tylko i wyłącznie źródłem kofeiny, lecz składa się z ponad tysiąca różnorodnych substancji, które wykazują szerokie spektrum aktywności biologicznej i farmakologicznej w ludzkim organizmie. Do głównych bioaktywnych związków zawartych w kawie zalicza się kofeinę, kwas chlorogenowy, kafestol, kahweol, witaminę E, magnez, potas i melanoidyny (brązowe pigmenty).

Wiele osób zastanawia się, czy kawa jest zdrowa i jaka ilość wypijanej kawy w ciągu dnia jest bezpieczna dla zdrowia człowieka. Literatura fachowa donosi, iż kawa wykazuje właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, przeciwcukrzycowe, przeciwzmęczeniowe, przeciwdepresyjne, przeciwdemencyjne, przeciwotyłościowe, przeciwneurodegeneracyjne, przeciwfibrotyczne (chroniące przed włóknieniem tkanek), ergogeniczne (przyczyniające się do poprawy sprawności fizycznej, lepszej regeneracji powysiłkowej oraz większej wydajności całego organizmu), prokognitywne (poprawiające funkcjonowanie poznawcze) oraz zwiększające przepływ krwi przez mięsień sercowy i struktury mózgu. Z aktualnych badań wynika, że regularne spożywanie niesłodzonej kawy w ilości 3-4 filiżanki na dobę niesie za sobą szereg korzyści zdrowotnych. Zalicza się do nich między innymi:

• Zmniejszenie o 39% ryzyka rozwoju marskości wątroby,
• Spadek o 30% ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2,
• Redukcję o 29% ryzyka wystąpienia niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby,
• Spadek o 28% ryzyka pojawienia się choroby Parkinsona,
• Zmniejszenie o 27% ryzyka rozwoju choroby Alzheimera,
• Obniżenie o 27% ryzyka pojawienia się zwłóknienia wątroby,
• Redukcję o 24% ryzyka wystąpienia depresji,
• Spadek o 19% ryzyka zgonu z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego,
• Redukcję o 18% ryzyka rozwoju nowotworów,
• Obniżenie o 17% ryzyka pojawienia się kamicy żółciowej,
• Zmniejszenie o 17% ryzyka śmiertelności ze wszystkich przyczyn,
• Obniżenie o 15% ryzyka zachorowania na choroby układu krążenia,
• Spadek o 9% ryzyka pojawienia się zespołu metabolicznego.

Czy kawa rozpuszczalna jest szkodliwa?

Wedle obiegowej opinii kawa rozpuszczalna jest szkodliwa, pozbawiona jakichkolwiek wartości odżywczych i walorów zdrowotnych, a na dodatek rakotwórcza. Te obiegowe przekonania na temat kawy rozpuszczalnej wciąż wzbudzają nieufność wśród coraz bardziej dzisiaj świadomych konsumentów, którzy ostatecznie wolą wybrać kawę ziarnistą lub mieloną aniżeli rozpuszczalną. Warto jednak nadmienić, że wyniki badań z ostatnich lat spójnie wskazują, iż to właśnie kawa rozpuszczalna cechuje się zazwyczaj najwyższą całkowitą zawartością związków polifenolowych (przeciwutleniaczy) i co za tym idzie największą aktywnością antyoksydacyjną spośród wszystkich dostępnych na rynku rodzajów kawy. Antyoksydanty naturalnie zawarte w kawie rozpuszczalnej chronią komórki ogranizmu przed szkodliwym działaniem reaktywnych form tlenu, dzięki czemu mogą zmniejszać ryzyko wielu chorób cywilizacyjnych, takich jak schorzenia sercowo-naczyniowe, nowotworowe, neurodegeneracyjne, okulistyczne oraz cukrzyca typu 2.

Na domiar tego, kawa rozpuszczalna w porównaniu do kawy parzonej, zawiera śladowe ilości kafestolu i kahweolu (tzw. diterpenów), które odpowiedzialne są za wzrost stężenia cholesterolu całkowitego oraz lipoprotein o niskiej gęstości LDL (tzw. „złego" cholesterolu) w surowicy krwi wskutek regularnej konsumpcji niefiltrowanej, parzonej kawy. Regularne spożywanie dobrej jakości kawy rozpuszczalnej (bez żadnych dodatków) jest zatem najzdrowsze i najbardziej polecane wszystkim osobom, które zmagają się z podwyższonym stężeniem cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL oraz triglicerydów we krwi. Istnieją także doniesienia, które wskazują, że spożycie 5 filiżanek kawy rozpuszczalnej (bez cukru, mleka i innych dodatków) w ciągu doby przez okres czterech miesięcy może korzystnie wpływać na zmniejszenie obwodu talii oraz poprawę wyników doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT) u mężczyzn z nadwagą i umiarkowanie podwyższoną glikemią na czczo. Choć kawa rozpuszczalna jest niewątpliwie mniej przyjemna w smaku w porównaniu z kawą z ekspresu ciśnieniowego oraz kawą zaparzoną w kawiarce, to jednak nieprawdą jest, iż wykazuje ona szkodliwy wpływ na zdrowie człowieka i jest zupełnie pozbawiona cennych składników bioaktywnych o właściwościach prozdrowotnych. 

Warto nadmienić o tym, że kawa rozpuszczalna zawiera kofeinę, dlatego pewne osoby powinny unikać jej regularnego spożywania w dużych ilościach. Szczególną ostrożność względem spożycia wysokich ilości kawy rozpuszczalnej zawierającej kofeinę (zwłaszcza mocnej kawy) powinny zachować kobiety ciężarne oraz osoby z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, refluksem żołądkowo-przełykowym, zaburzeniami czynności wątroby i nerek, zaburzeniami rytmu serca oraz chorobami sercowo-naczyniowymi. Kofeina naturalnie zawarta w kawie rozpuszczalnej jest składnikiem ogólnie bezpiecznym dla zdrowia człowieka, gdy jest spożywana w umiarkowanych ilościach, tj. nie więcej niż 400 mg na dobę. Badania pokazują, że taka dobowa dawka kofeiny nie powoduje wystąpienia żadnych negatywnych skutków ubocznych.

Czy kawa rozpuszczalna jest rakotwórczą trucizną?

W świetle obiegowej opinii społecznej kawa rozpuszczalna jest trucizną, która ze względu na zawartość akrylamidu może być rakotwórcza. Akrylamid jest związkiem o właściwościach rakotwórczych oraz neuro- i genotoksycznych, który powstaje w wyniku obróbki termicznej żywności (w temperaturze powyżej 120 stopni Celsjusza), a już zwłaszcza ziemniaków (np. frytki, chipsy), produktów zbożowych (krakersy, paluszki, ciastka), kawy, a także substytutów kawy (tj. kawy zbożowej). Jak wykazały wyniki badań polskich naukowców z Instytutu Żywności i Żywienia, największą średnią zawartość akrylamidu stwierdzono w kawie zbożowej (818 µg/kg), następnie kawie rozpuszczalnej (358 µg/kg) i kawie palonej (179 µg/kg). Warto dodać, iż metoda produkcji kawy rozpuszczalnej (tj. liofilizowana lub aglomeryzowana) oraz gatunek ziaren kawy (tj. Arabica, Robusta, bądź ich mieszanka) nie wpływały w istotny sposób na stężenie akrylamidu w produkcie końcowym dostępnym w sklepach.

Ciągle rosnąca liczba publikacji naukowych wskazuje, że umiarkowane spożycie niesłodzonej kawy (w tym także rozpuszczalnej bez dodatków) wiąże się z wieloma korzyściami zdrowotnymi. Kawa rozpuszczalna charakteryzuje się dużą zawartością przeciwutleniaczy i co za tym idzie wysokim potencjałem antyoksydacyjnym. Regularna konsumpcja kawy rozpuszczalnej (bez dodatków) w ilości od 2 do 5 filiżanek na dobę może być z powodzeniem elementem dobrze skomponowanej diety o właściwościach prozdrowotnych. Zważywszy na fakt, iż tradycyjna kawa zawiera wiele różnorodnych substancji bioaktywnych o działaniu przeciwnowotworowym (np. kwas chlorogenowy, kafestol, kahweol), dzięki czemu zmniejsza o 18% ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych, nie istnieje obecnie konieczność jej znaczącego ograniczenia w celu zmniejszenia ekspozycji na akrylamid. O wiele bardziej rozsądnym podejściem w tej kwestii jest wyraźne zmniejszenie spożycia produktów o wysokim stopniu przetworzenia i jednocześnie małej wartości odżywczej, które są bogate w akrylamid. Zalicza się do nich przede wszystkim chipsy, frytki, krakersy, paluszki, ciastka, chrupki oraz herbatniki.

Jak powstaje kawa rozpuszczalna?

Spora część osób nie wie, jak wygląda proces produkcji kawy rozpuszczalnej. Wśród najważniejszych etapów produkcji kawy rozpuszczalnej wymienia się:

1. Selekcję ziaren kawy,
2. Palenie ziaren kawy,
3. Granulację,
4. Ekstrakcję,
5. Koncentrację,
6. Suszenie przez rozpylanie lub liofilizację.

Rodzaje kawy rozpuszczalnej, czyli jaka jest najlepsza kawa rozpuszczalna?

Wiemy już pokrótce, jak powstaje kawa rozpuszczalna. Teraz czas dowiedzieć się, jakie są rodzaje kawy rozpuszczalnej i która z nich jest najlepsza oraz najzdrowsza. Wyróżnia się trzy główne rodzaje kawy rozpuszczalnej, a mianowicie:

1. Kawa rozpuszczalna liofilizowana - jest to najlepszej jakości kawa rozpuszczalna w postaci wielościennych kryształków, która jest suszona w temperaturze poniżej 0 stopni Celsjusza pod obniżonym ciśnieniem.
2. Kawa rozpuszczalna suszona rozpyłowo - jest to kawa rozpuszczalna w formie proszku, która jest uzyskiwana w wyniku rozpylenia ekstraktu kawy w strumieniu gorącego powietrza pod ciśnieniem.
3. Kawa rozpuszczalna aglomeryzowana - jest to najpopularniejsza odmiana kawy rozpuszczalnej w postaci granulek, która jest otrzymywana w ten sam sposób, jak kawa suszona rozpyłowo.

Kawa rozpuszczalna - jaka jest najzdrowsza?

Nie ulega żadnej wątpliwości, że najzdrowsza i najlepsza jest tradycyjna kawa rozpuszczalna, która nie zawiera żadnych dodatków (w tym cukru). Może ona być bezpiecznie spożywana w umiarkowanej ilości (np. 3-4 filiżanki na dobę) przez zdecydowaną większość osób, w tym pacjentów z zaburzeniami lipidowymi. O ile tradycyjna kawa rozpuszczalna (bez żadnych dodatków w składzie) może być zdrowym elementem zrównoważonej diety, to wszelkiego rodzaju napoje kawowe w proszku (np. 3 w 1, cappuccino instant), w których składzie najczęściej znajduje się m.in.: cukier, syrop glukozowy, maltodekstryna, mleko w proszku, całkowicie utwardzony tłuszcz roślinny, regulatory kwasowości, sól, emulgatory, aromaty, substancje przeciwzbrylające, niewątpliwie nie są pożądanym składnikiem dobrze skomponowanej i zdrowej diety. Stąd też należy unikać w diecie takich produktów przypominających jedynie kawę rozpuszczalną. Na dowód tego, w jednym z przeprowadzonych badań z udziałem populacji dorosłych Koreańczyków wykazano, iż osoby regularnie spożywające napoje kawowe z dodatkiem cukru i śmietanki w proszku (co najmniej 3 razy w ciągu dnia) miały wyraźnie zwiększone ryzyko wystąpienia otyłości, zespołu metabolicznego, otyłości brzusznej oraz niskiego stężenia lipoprotein frakcji HDL (tzw. „dobrego" cholesterolu), odpowiednio o 37, 37, 33 i 28%. Prawdopodobnie jest to w dużym stopniu związane z wysoką wartością kaloryczną (cukier, utwardzone tłuszcze roślinne), dużą smakowitością, wysokim stopniem przetworzenia oraz małą wartością odżywczą. Aby mieć jednak 100% pewność, że regularnie wypijana kawa rozpuszczalna jest zdrowa, a dieta dobrze zbilansowana i zróżnicowana, warto umówić się na wizytę do wykwalifikowanego dietetyka klinicznego w Krakowie lub online. 

Darmowe treści publikowane na blogu są dla Ciebie przydatne? Jeśli tak, postaw mi wirtualnę kawę. Dziękuję, pozwoli mi to publikować więcej wartościowych i bezpłatnych artykułów.

Piśmiennictwo:         

1. Gross G., Jaccaud E., Huggett A.C.: Analysis of the content of the diterpenes cafestol and kahweol in coffee brews. Food Chem Toxicol. 1997 Jun;35(6):547-54.
2. Ohnaka K., Ikeda M., Maki T., et al.: Effects of 16-Week Consumption of Caffeinated and Decaffeinated Instant Coffee on Glucose Metabolism in a Randomized Controlled Trial. J Nutr Metab. 2012; 2012: 207426.
3. Mojska H., Gielecińska I.: Studies of acrylamide level in coffee and coffee substitutes: influence of raw material and manufacturing conditions. Rocz Panstw Zakl Hig. 2013;64(3):173-81.
4. Kim H.J., Cho S., Jacobs D.R. Jr., et al.: Instant coffee consumption may be associated with higher risk of metabolic syndrome in Korean adults. Diabetes Res Clin Pract. 2014 Oct;106(1):145-53.
5. Chłopicka J., Niedziela A., Bartoń H.: Aktywność antyoksydacyjna i całkowita zawartość polifenoli w naparach kawy w zależności od rodzaju kawy i sposobu jej przygotowania. Bromat. Chem. Toksykol. – XLVIII, 2015, 3, 278 – 282.
6. Corso M.P., Vignoli J.A., Benassi Mde T.: Development of an instant coffee enriched with chlorogenic acids. J Food Sci Technol. 2016 Mar;53(3):1380-8.
7. Gielecińska I., Mojska H., Świderska K.: Kawa zbożowa jako źródło akryloamidu w diecie. Probl Hig Epidemiol 2017, 98(3): 290-295.
8. Poole R., Kennedy O.J., Roderick P., et al.: Coffee consumption and health: umbrella review of meta-analyses of multiple health outcomes. BMJ. 2017 Nov 22;359:j5024.
9. Fukumoto Y.: Filtered, not unfiltered, coffee in cardiovascular disease. Eur J Prev Cardiol. 2020 Dec;27(18):1983-1985.

Artykuły opublikowane na blogu mateuszdurbas.pl nie stanowią profesjonalnej porady medycznej, ani wskazówki dietetyka indywidualnie dopasowanej do potrzeb pacjenta. Przedstawione informacje stanowią tylko i wyłącznie ogólne zalecenia, które nie mogą stanowić podstaw do wprowdzenia określonej diety, leku, czy suplementu diety. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających istotny wpływ na życie, zdrowie oraz samopoczucie psychofizyczne koniecznie trzeba skontaktować się z lekarzem lub innym specjalistą, aby uzyskać fachową i zindywidualizowaną pomoc medyczną.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny i Sportowy © 2023. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).