Niewątpliwie szeroki dostęp do wiedzy w dzisiejszych czasach sprawia, że świadomość społeczeństwa w zakresie zdrowia i zdrowego odżywiania znacząco rośnie. Mając zatem na uwadze niezliczoną ilość publikowanej każdego dnia w internecie treści, której wartość merytoryczna nierzadko pozostawia wiele do życzenia warto przedstawiać popularne twierdzenia w ujęciu posiadanych dowodów naukowych. Zakwaszenie organizmu jest z całą pewnością tematem, który w ciągu ostatnich kilku lat cieszy się szczególnie dużym zainteresowaniem wśród osób zgłębiających na co dzień wiedzę z zakresu prawidłowego żywienia i zdrowego stylu życia. Niezwykle często możemy dzisiaj spotkać się w internecie oraz prasie z informacjami, że zakwaszenie organizmu jest stałym elementem towarzyszącym niemal każdemu człowiekowi żyjącemu w XXI wieku i w związku z tym stanem wydaje się konieczne zastosowanie specjalnej strategii żywieniowej (np. diety „odkwaszającej” organizm), bądź przyjmowanie odpowiednich suplementów diety bogatych w związki o działaniu alkalizującym¹. Pozostaje zatem zadać sobie pytanie - czy jest to faktyczny problem występujący w dzisiejszym społeczeństwie, które prowadzi bardzo intensywne życie zawodowe, czy jednak kolejna powszechnie powtarzana półprawda.

Czym jest równowaga kwasowo-zasadowa?

Podejmując tematykę zakwaszenia organizmu niewątpliwie należy poznać definicję równowagi kwasowo-zasadowej, której poważne zaburzenia mogą prowadzić do kwasicy lub zasadowicy. Równowaga kwasowo-zasadowa jest to zatem stan, w którym zostaje zachowany odpowiedni stosunek kationów i anionów w płynach ustrojowych, warunkujący odpowiednie pH oraz optymalny przebieg procesów życiowych organizmu. Prawidłowy zakres stężenia jonów wodorowych (pH) krwi człowieka dla większości procesów przemiany materii wynosi 7,35 – 7,45. Utrzymanie stałego pH krwi wymaga optymalnego funkcjonowania mechanizmów regulacyjnych organizmu, do których zaliczamy system buforów krwi i tkanek, wydalanie nadmiaru CO2 przez płuca, usuwanie kwasów, bądź zasad przez nerki oraz produkcję amoniaku. Istotnymi buforami krwi są: układ wodorowęglanowy, hemoglobinianowy oraz białczanowy. W tkankach z kolei kluczową rolę odgrywa także układ fosforanowy. Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej z całą pewnością są związane z zaburzonym funkcjonowaniem płuc, nerek oraz nieprawidłowym metabolizmem. Co więcej warto dodać, że nawet niewielkie odchylenie od optymalnego zakresu stężenia jonów wodorowych krwi może być niebezpieczne dla życia i zdrowia człowieka. Stan nagromadzenia się we krwi nadmiernych ilości związków o charakterze kwaśnym, bądź deficyt substancji o charakterze zasadowym, który wywołuje zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej i obniżenie jej pH w kierunku kwasowym nazywa się kwasicą lub acydozą. Wyróżnia się kwasicę metaboliczną lub oddechową. Na przykład kwasica ketonowa występuje w niewyrównanej cukrzycy, przy zwiększonym stężeniu ciał ketonowych (acetonu, kwasu acetooctowego, β-hydroksymasłowego), a kwasica mleczanowa charakteryzująca się podniesionym poziomem kwasu mlekowego we krwi pojawia się natomiast w stanach niedotlenienia organizmu. Z kolei zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej prowadzące do wzrostu stężenia jonów wodorowych krwi w wyniku np. nagromadzenia się w niej nadmiernych ilości substancji o charakterze zasadowym nazywa się zasadowicą lub alkalozą^2,3.

Czy dieta wywiera istotny wpływ na pH krwi i/lub moczu?

Stałość stężenia jonów wodorowych jest jednym z podstawowych warunków prawidłowego przebiegu procesów życiowych. Żywienie w bardzo nieznacznym stopniu może wpływać na pH krwi i według doniesień naukowych uważa się, że może to być wpływ w zakresie 0,01 – 0,02 jednostek. Większe zmiany są natomiast obserwowane w przypadku pH moczu, który może zmieniać się nawet o ponad 1 jednostkę w zależności od naszego sposobu żywienia. Wynika z tego, że odczyn moczu może być pomocnym i zarazem prostym wskaźnikiem tego jakie produkty dominują w naszej diecie. Możemy przyjąć, że jeżeli odżywiamy się dietą mieszaną to pH moczu powinno być lekko kwaśne (6-6,5), natomiast u ludzi spożywających duże ilości mięsa, ryb, podrobów, czy jaj kwaśne (5-5,5), a u wegan czy wegetarian, gdzie mocno dominują produkty pochodzenia roślinnego obojętne lub lekko zasadowe (7-8). Jeżeli zatem nasz codzienny jadłospis obfituje w duże ilości warzyw, owoców, migdałów, mleka i jego przetworów oraz umiarkowaną ilość zbóż, mięsa, drobiu, jaj, ryb, czy orzechów to możemy przypuszczać, że nasz odczyn moczu będzie zawierał się w przedziale 6-7^2-5.

Czym jest wskaźnik PRAL i jakie jest jego zastosowanie?

Jednym z najczęściej stosowanych wskaźników do oceny potencjału kwasotwórczego jest PRAL, czyli potencjalne obciążenie kwasem nerek (ang. Potential Renal Acid Load), który koncentruje się na ilości białka, fosforu, potasu, magnezu i wapnia w żywności. Wynik PRAL uzyskujemy w milirównoważnikach (mEq) w przeliczeniu najczęściej na 100 g produktu lub czasem na porcję spożytą w ciągu jednego dnia. Najważniejszymi składnikami pokarmowymi, które działają zasadotwórczo są sód, potas, magnez i wapń. Z kolei działaniem kwasotwórczym charakteryzują się najbardziej istotnie następujące pierwiastki: chlor, fosfor i siarka. Należy dodać, że składniki mineralne w owocach i niektórych warzywach występują w postaci soli kwasów organicznych, takich jak kwas cytrynowy (cytryny, ananasy, pomidory), kwas jabłkowy (jabłka, śliwki, pomidory), winowy (winogrona), szczawiowy (niedojrzałe pomidory, truskawki, rabarbar, szpinak, szczaw) czy kwas benzoesowy (borówki, żurawina). Wpływ wymienionych kwasów na równowagę kwasowo-zasadową jest różny. Z kwasu jabłkowego i cytrynowego pozostają kationy działające alkalizująco, z kwasu benzoesowego kationy o działaniu zakwaszającym. Z kolei kwasy: winowy i szczawiowy tylko w niewielkim stopniu mogą być wchłaniane z przewodu pokarmowego, ulegają jednak utlenieniu i są wydalane w postaci dwutlenku węgla i wody, nie powodując zakwaszenia. Owoce suszone i świeże, warzywa, soki warzywno-owocowe, owocowe i warzywne, ziemniaki oraz napoje bogate w pierwiastki zasadotwórcze i jednocześnie ubogie w fosfor takie jak: czerwone i białe wino, naturalna woda mineralna mają ujemny ładunek obciążenia kwasem nerek (PRAL). Natomiast produkty zbożowe, mięso, przetwory mleczne, ryby oraz napoje bogate w fosfor i ubogie w pierwiastki o działaniu alkalizującym takie jak: jasne piwo, kakao, napoje typu cola mają dodatni i relatywnie wysoki ładunek obciążenia kwasem nerek (PRAL), szczególnie dotyczy to produktów pochodzenia odzwierzęcego oraz zbożowych z pełnego przemiału^2,8. Według doniesień naukowych wskaźnik PRAL diety zachodniej, która uważana jest za niezdrową ze względu na obfitość produktów o wysokim stopniu przetworzenia, w tym żywności typu fast food jest dość wysoki i waha w przedziale między 50 a 70 mEq na dobę. Z kolei potencjalne obciążenie kwasem nerek u osób będących na diecie mieszanej, a więc o umiarkowanym spożyciu wszystkich grup produktów spożywczych wynosi przeciętnie 20 mEq na dzień. Ze względu na bardzo dużą dostępność warzyw i owoców w diecie wegeteriańskiej jej wskaźnik PRAL jest bliski 0 mEq na dobę, a diety wegańskiej jest już lekko zasadotwórczy⁹.

Tabela 1. Potencjalne obciążenie kwasem nerek (PRAL) wybranych produktów spożywczych^2,6,7

Jakie mogą być konsekwencje zdrowotne długotrwałego przestrzegania diety o wysokim wskaźniku PRAL?

Wspomniana wcześniej dieta zachodnia o wysokim potencjalnym obciążeniu kwasem nerek w związku tym, że obfituje w produkty wysoko przetworzone, w tym żywność typu fast-food oraz napoje typu cola, a zarazem jest uboga w warzywa i owoce jest daleka od rekomendowanego sposobu odżywiania. Dotychczas opublikowano liczne prace naukowe, które poruszają zagadnienie diety zakwaszającej w kontekście ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych. W jednym z badań obserwacyjnych zauważono, że dieta o wysokim indeksie PRAL może wiązać się z nieco większym ryzykiem zachorowania na przewlekłą niewydolność nerek, co wskazuje także na potencjalną możliwość zmniejszenia tego ryzyka poprzez ograniczenie spożycia produktów o działaniu zakwaszającym oraz zwiększenie pokarmów o działaniu alkalizującym¹⁰. Ponadto w kilku pracach zaobserwowano, że dieta o dużym potencjale zakwaszającym nasila ryzyko rozwoju kamieni nerkowych w związku nadmiernym wydalaniem kwasów z moczem oraz niskim jego odczynem, który niewątpliwie sprzyja tworzeniu się kamieni^11-13. Dysponujemy także doniesieniami naukowymi, które wskazują, że wysokie obciążenie kwasem nerek wynikające z codziennego sposobu odżywiania może być związane ze zwiększoną częstotliwością występowania nadciśnienia tętniczego w następstwie chociażby małej podaży potasu, który jest pierwiastkiem o działaniu zasadotwórczym i wpływa znacząco na regulacje ciśnienia tętniczego krwi^14,15. Opublikowano dotychczas również prace obserwacyjne, które sugerują, że dieta zakwaszająca może przyczyniać się do nasilania ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2 w związku z możliwym pogarszaniem insulinowrażliwości tkanek^16-18. Co ważne brakuje na ten moment wystarczających dowodów naukowych na poparcie tezy, że dieta o dużym potencjale zakwaszającym ma związek z rozwojem chorób nowotworowych czy osteoporozy.

Co warto zapamiętać?

Nieprawidłowy sposób odżywiania, który najczęściej charakteryzuje się niską podażą warzyw i owoców oraz wysokim spożyciem produktów wysoko przetworzonych może skutkować licznymi problemami zdrowotnymi. Niemniej jednak warto podkreślić, że wpływ na konsekwencje zdrowotne związane z niewłaściwym odżywianiem mają liczne czynniki, a nie wyłącznie wskaźnik potencjalnego obciążenia kwasem nerek (PRAL). Dotychczas opublikowano szereg bardzo dobrze zaprojektowanych badań naukowych, które wskazują na liczne korzyści wynikające z odpowiedniej konsumpcji warzyw i owoców, w tym również w kontekście zapobiegania chorobom cywilizacyjnym, jednakże ten szeroki korzystny wpływ na organizm nie należy rozpatrywać jedynie w odniesieniu do ujemnego wyniku indeksu PRAL (potencjał alkalizujący)^19-21. Całkowite koncentrowanie się na tym czy żywność ma działanie kwasotwórcze, bądź zasadotwórcze wydaje się być bardzo ograniczonym podejściem, ponieważ pośród produktów, które mają potencjał zakwaszający możemy znaleźć wiele pokarmów bardzo bogatych w składniki odżywcze oraz co więcej rekomendowanych w zdrowej diecie każdego dnia lub kilka razy w tygodniu (pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, pestki, ziarna, nasiona roślin strączkowych, tłuste ryby morskie, jaja, chude mięso, chude mleko i jego przetwory, etc.). Warto także dodać, że stosowanie suplementów diety zawierających w swoim składzie pierwiastki zasadotwórcze (sód, potas, magnez, wapń) w celu tzw. odkwaszenia organizmu nie ma żadnego uzasadnienia w nauce. Niewątpliwie najrozsądniejszym podejściem w trosce o utrzymanie odpowiedniej równowagi kwasowo-zasadowej organizmu jest prowadzenie zdrowego stylu życia opartego o zasady racjonalnego żywienia, a zatem podaż wysokiej ilości produktów pochodzenia roślinnego oraz nie uleganie chwilowym modom żywieniowym, ani treściom o wątpliwej wartości merytorycznej.

Piśmiennictwo:

1. Wydro D.: Nutraceutyki XXI wieku – Cellfood. Medycyna Przeciwstarzeniowa, 2016 Mar, 61-70.

2. Schwalfenberg G.K.: The alkaline diet: Is there evidence that an alkaline pH diet benefits health? J Environ Public Health. 2012; 2012: 727630. doi:10.1155/2012/727630.

3. Kokot F., Franek E.: Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2013.

4. Reddy S.T., Wang C.Y, Sakhaee K. i wsp.: Effect of low-carbohydrate high-protein diets on acid-base balance, stone-forming propensity, and calcium metabolism. American Journal of Kidney Diseases. 2002;40(2):265–274. doi:10.1053/ajkd.2002.34504.

5. Applegate C., Mueller M., Zuniga K.E.: Influence of dietary acid load on exercise performance. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2017 Jun;27(3):213-219. doi:10.1123/ijsnem.2016-0186.

6. Remer T., Manz F.: Potential renal acid load of foods and its influence on urine pH. Journal of the American Dietetic Association. 1995;95(7):791–797. doi:10.1016/S0002-8223(95)00219-7.

7. Williams R.S., Kozan P., Samocha-Bonet D.: The role of dietary acid load and mild metabolic acidosis in insulin resistance in humans. Biochimie. 2016;124:171–177. doi:10.1016/j.biochi.2015.09.012.

8. Remer T.: Influence of diet on acid-base balance. Seminars in Dialysis. 2000;13(4):221–226. doi:10.1046/j.1525-139x.2000.00062.

9. Burckhardt P.: The role of low acid load in vegetarian diet on bone health: a narrative review. Swiss Med Wkly. 2016;146:w14277. doi:10.4414/smw.2016.14277.

10. Rebholz C.M., Coresh J., Grams M.E. i wsp.: Dietary Acid Load and Incident Chronic Kidney Disease: Results from the ARIC Study. Am J Nephrol. 2015;42(6):427–435. doi:10.1159/000443746.

11. Trinchieri A., Maletta A., Lizzano R. i wsp.: Potential renal acid load and the risk of renal stone formation in a case-control study. Eur J Clin Nutr. 2013;67(10):1077–1080. doi:10.1038/ejcn.2013.155.

12. Prezioso D., Strazzullo P., Lotti T. i wsp.: Dietary treatment of urinary risk factors for renal stone formation. A review of CLU Working Group. Arch Ital di Urol e Androl. 2015;87(2):105–120. doi:10.4081/aiua.2015.2.105.

13. Vezzoli G., Dogliotti E., Terranegra A. i wsp.: Dietary style and acid load in an Italian population of calcium kidney stone formers. Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2015;25(6):588–593. doi:10.1016/j.numecd.2015.03.005.

14. Akter S., Eguchi M., Kurotani K. i wsp.: High dietary acid load is associated with increased prevalence of hypertension: The Furukawa Nutrition and Health Study. Nutrition. 2015;31(2):298–303. doi:10.1016/j.nut.2014.07.007.

15. Zhang L., Curhan G.C., Forman J.P.: Diet-dependent net acid load and risk of incident hypertension in United States women. Hypertension. 2009;54(4):751–755. doi:10.1161/HYPERTENSIONAHA.109.135582.

16. Fagherazzi G., Vilier A., Bonnet F. i wsp.: Dietary acid load and risk of type 2 diabetes: The E3N-EPIC cohort study. Diabetologia. 2014;57(2):313–320. doi:10.1007/s00125-013-3100-0.

17. Akter S., Kurotani K., Kashino I. i wsp.: High Dietary Acid Load Score Is Associated with Increased Risk of Type 2 Diabetes in Japanese Men: The Japan Public Health Center-based Prospective Study. J Nutr. 2016;146(5):1076–1083. doi:10.3945/jn.115.225177.

18. Kiefte-de Jong J.C., Li Y., Chen M. i wsp.: Diet-dependent acid load and type 2 diabetes: pooled results from three prospective cohort studies. Diabetologia. 2017;60(2):270–279. doi:10.1007/s00125-016-4153-7.

19. Zhan J., Liu Y-J., Cai L-B. i wsp.: Fruit and vegetable consumption and risk of cardiovascular disease: A meta-analysis of prospective cohort studies. Crit Rev Food Sci Nutr. 2017;57(8):1650–1663. doi:10.1080/10408398.2015.1008980.

20. Wang P-Y., Fang J-C., Gao Z-H. i wsp.: Higher intake of fruits, vegetables or their fiber reduces the risk of type 2 diabetes: A meta-analysis. J Diabetes Investig. 2016;7(1):56–69. doi:10.1111/jdi.12376.

21. Luo S.Y., Li Y., Luo H. i wsp.: Increased intake of vegetables, but not fruits, may be associated with reduced risk of hip fracture: A meta-analysis. Sci Rep. 2016;6(1):19783. doi:10.1038/srep19783.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny © 2021. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

Szukasz wsparcia doświadczonego dietetyka klinicznego i/lub sportowego pracującego odpowiedzialnie w oparciu o sprawdzone i rzeczywiście dowiedzione naukowo metody? Koniecznie zapoznaj się z moją ofertą współpracy.

Wizytę błyskawicznie umówisz dzwoniąc pod numer telefonu 604188836 lub kontaktując się przez adres e-mail: kontakt@mateuszdurbas.pl