Insulinooporność to stan patologiczny, w którym komórki nie reagują prawidłowo na insulinę,  w rezultacie czego glukoza krąży w krwiobiegu. Oznacza to, że prawidłowy lub podwyższony poziom insuliny we krwi powoduje właściwie słabą odpowiedź biologiczną. Podstawowe niefarmakologiczne leczenie insulinooporności polega na modyfikacji dotychczasowego stylu życia. Obecnie dobrze wiadomo, że dieta w insulinooporności odgrywa absolutnie kluczową rolę i może w znacznym stopniu przyczyniać się do poprawy wrażliwości komórek na insulinę.

Czym jest insulinooporność?

Insulinooporność jest ważnym problemem współczesnej medycyny, albowiem w ciągu ostatnich 30 lat obserwuje się znaczny wzrost częstości występowania tego zaburzenia metabolicznego [1]. Rozpowszechnienie insulinooporności szacuje się na 10–30%, w zależności od badanej populacji. Jest to nieodłącznie związane się z rozpowszechnieniem się na świecie nadwagi i otyłości, zaburzeń tolerancji glukozy, cukrzycy, chorób sercowo-naczyniowych oraz schorzeń endokrynologicznych. Insulinooporność jest coraz częstszym stanem patologicznym w zamożnych krajach Ameryki Północnej i Europy Zachodniej [2]. Częstość występowania insulinooporności zależy od predyspozycji genetycznych, wieku, płci, masy ciała, aktywności fizycznej i stylu życia. Insulinooporności zwykle towarzyszy hiperinsulinemia, czyli stan, w którym komórki beta wysp trzustkowych uwalniają nadmierne ilości insuliny w celu utrzymania prawidłowego stężenia glukozy we krwi [3]. Niestety wraz z upływem czasu trzustka nie jest w stanie wydzielać odpowiedniej ilości insuliny, co w konsekwencji prowadzi do wystąpienia cukrzycy typu 2. Szacuje się, że insulinooporność poprzedza rozwój cukrzycy typu 2 o 10–15 lat. Insulinooporność wiąże się nie tylko ze zwiększonym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2, lecz także zespołu metabolicznego i chorób układu sercowo-naczyniowego.

Przyczyny insulinooporności

Insulinooporność jest stanem patologicznym wynikającym z osłabionej odpowiedzi na działanie insuliny w obwodowych narządach i tkankach docelowych, do których należą głównie mięśnie szkieletowe, wątroba oraz tkanka tłuszczowa [2]. Może to być spowodowane niewłaściwym funkcjonowaniem i sygnalizacją receptorów insuliny, zbyt wysokim stężeniem przeciwciał wiążących cząsteczki prawidłowej insuliny lub nieprawidłową budową cząsteczek insuliny. Wykazano również, że insulinooporność może być związana z przewlekłym stresem i nadmierną stymulacją współczulnego układu nerwowego, a także chronicznym stanem zapalnym. Jednak dokładne przyczyny insulinooporności nie zostały jeszcze w pełni poznane i wyjaśnione, aczkolwiek za główną przyczynę insulinooporności uważa się nadmierną masę ciała [3]. Do podejrzanych czynników ryzyka rozwoju insulinooporności zalicza się zwiększone stężenie tłuszczu śródmięśniowego i metabolitów kwasów tłuszczowych. Literatura fachowa donosi, że insulinooporność rozpoczyna się w komórkach mięśniowych w wyniku zmian zapalnych o podłożu immunologicznym i nadmiaru wolnych kwasów tłuszczowych, co powoduje ektopowe odkładanie się tkanki tłuszczowej w organizmie. W mięśniach szkieletowych dochodzi do zaburzenia wychwytu glukozy krążącej we krwi, co sprawia, że nadmiar glukozy wraca do wątroby, gdzie nasila lipogenezę i stężenie wolnych kwasów tłuszczowych. Z kolei podwyższony poziom wolnych kwasów tłuszczowych zwiększa insulinooporność. Ponadto istnieją także genetyczne przyczyny insulinooporności, do których zaliczają się niektóre choroby genetyczne (np. zespół Wernera, dystrofia miotoniczna, zespół Rabsona-Mendenhalla) oraz zaburzenia w funkcjonowaniu przeciwciał i receptorów insulinowych.

Niefarmakologiczne leczenie insulinooporności

Podstawowe niefarmakologiczne leczenie insulinooporności powinno uwzględniać modyfikację stylu życia [1]. Dobrze wiadomo, że tryb życia, nawyki żywieniowe i aktywność fizyczna to ważne czynniki, które mogą obniżyć lub zwiększyć ryzyko wystąpienia insulinooporności. Stale rosnąca liczba dowodów naukowych wskazuje, że skład diety ma znaczący wpływ na ryzyko rozwoju otyłości, cukrzycy typu 2, chorób sercowo-naczyniowych, niektórych nowotworów endokrynnych i wielu innych powiązanych ze sobą zaburzeń metabolicznych, hormonalnych i reprodukcyjnych, z których wszystkie charakteryzują się insulinoopornością [2]. Dieta w insulinooporności powinna charakteryzować się zmniejszonym spożyciem energii (bezwzględnie w przypadku nadmiernej masy ciała) oraz unikaniem spożywania węglowodanów nadmiernie stymulujących uwalnianie insuliny, czyli produktów o wysokim indeksie glikemicznym (IG >70) oraz wysokim ładunku glikemicznym (ŁG ≥20) [3]. Ważnym elementem leczenia insulinooporności są również regularnie wykonywane ćwiczenia fizyczne, które poprawiają wrażliwość mięśni szkieletowych na działanie insuliny. W niedawnym badaniu przekrojowym, w  którym wzięło udział 6931 dorosłych mieszkańców USA wykazano, że długi czas spędzony na siedzeniu jest silnym predyktorem występowania insulinooporności [4].

Darmowe treści publikowane na blogu są dla Ciebie przydatne? Jeśli tak, postaw mi wirtualną kawę. Dziękuję, pozwoli mi to publikować więcej wartościowych i bezpłatnych artykułów.

Dieta w insulinooporności

Nie istnieje jedna uniwersalna dieta w insulinooporności, która znajdzie zastosowanie dla wszystkich osób z insulinoopornością. Stąd też dieta w insulinooporności powinna być dopasowana do indywidualnych potrzeb i preferencji pacjentów, a nie odwrotnie. W wielu dotychczasowych badaniach nad wpływem diety na wrażliwość tkanek na działanie insuliny, poza oceną wpływu poszczególnych składników diety na gospodarkę glukozowo-insulinową, oceniano także skuteczność poszczególnych modeli żywieniowych na stan zdrowia pacjentów z insulinoopornością. Wielu badaczy odkryło, że diety ze zmodyfikowanym poziomem poszczególnych kwasów tłuszczowych, diety o niskim indeksie i ładunku glikemicznym, diety roślinne, diety bardzo niskowęglowodanowe, dieta DASH, dieta śródziemnomorska oraz przerywany post mogą przynosić pozytywne skutki zdrowotne pacjentom z insulinoopornością. Niewątpliwie podstawowym zaleceniem dietetycznym dla osób z zaburzoną gospodarką glukozowo-insulinową powinna być zmniejszona podaż energii o 500–600 kcal w stosunku do całkowitego dobowego wydatku energetycznego. Ponadto wielu naukowców wskazuje, że powolne i uważne jedzenie jest ważnym elementem diety w insulinooporności.

Dieta w insulinooporności – czego nie jeść?

Autorzy ostatnich badań podkreślają znaczenie ograniczenia spożycia cukrów prostych, zwłaszcza pochodzących ze słodkich napojów gazowanych i niegazowanych, słodyczy oraz nadmiernego spożycia soków owocowych. Wysokie spożycie produktów bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe (m.in.: tłustych gatunków mięsa, śmietanki kremowej, masła klarowanego, serków topionych, olejów z roślin tropikalnych) ma negatywny wpływ na wrażliwość insulinową tkanek. Dieta w insulinooporności koniecznie powinna minimalizować spożycie żywności o wysokim stopniu przetworzenia (m.in.: dań typu fast food, słodyczy, słonych przekąsek, wyrobów ciastkarskich, słodkich napojów gazowanych, słodkich płatków śniadaniowych, słodzonych przetworów mlecznych, zup typu instant, sosów i deserów w proszku), która zwiększa aż o 74% ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. W diecie przy insulinooporności nie powinno się jeść węglowodanów rafinowanych, takich jak cukierki, ciasta, torty, batony, wafelki, praliny, lody, chrupki, chipsy ziemniaczane, pieczywo cukiernicze, syropy owocowe, galaretki, owoce kandyzowane, dosładzane owoce suszone oraz wysokosłodzone dżemy, konfitury i powidła. Dieta w insulinooporności powinna również ograniczać regularne spożywanie napojów alkoholowych, a już zwłaszcza słodkich win, likierów i piw o smaku owocowym.

Dieta w insulinooporności – co można jeść?

Dobrze zbilansowana i zróżnicowana dieta w insulinooporności, która będzie dostosowana do indywidualnych możliwości i potrzeb pacjenta może poprawić wrażliwość na insulinę, jak również hormonalną regulację homeostazy glukozy. Ilość i jakość spożywanych węglowodanów w diecie przy insulinooporności jest kluczowym elementem dietoterapii pacjentów z insulinoopornością. Dieta w insulinooporności powinna uwzględniać duże ilości różnokolorowych warzyw nieskrobiowych i surowych owoców oraz wyłącznie pełnoziarniste produkty zbożowe (m.in.: płatki owsiane górskie, kaszę gryczaną, ryż brązowy, pieczywo żytnie na zakwasie). Wiele badań wykazało korzystny wpływ spożywania węglowodanów złożonych o niskim indeksie glikemicznym (IG <55) i bogatych w błonnik pokarmowy (np. świeże warzywa i owoce, nasiona roślin strączkowych, makaron razowy, kasza bulgur, kasza owsiana, kasza jęczmienna). Zaś diety o niskiej i bardzo niskiej zawartości węglowodanów (ketogeniczne) wymagają potwierdzenia w długoterminowych badaniach z dużymi grupami badawczymi. Wydaje się jednak, że zmniejszenie podaży węglowodanów w diecie poprzez ograniczenie spożycia cukrów prostych i skrobi może korzystnie wpłynąć na gospodarkę glukozowo-insulinową.

Zaobserwowano również, że zwiększone spożycie jednonienasyconych i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (głównie długołańcuchowych kwasów EPA i DHA) wpływa pozytywnie na parametry bezpośrednio związane z insulinoopornością. Oznacza to, że dieta w insulinooporności powinna zawierać następujące produkty: oliwa z oliwek extra virgin, olej rzepakowy, tłuste ryby, awokado, hummus, olej z awokado oraz niesolone i niesłodzone orzechy, nasiona i pestki. Wykazano, że wyższe spożycie białka, tłuszczów roślinnych (nienasyconych kwasów tłuszczowych) i błonnika pokarmowego w diecie prowadzi do niższego poziomu insulinooporności. Diety wysokobiałkowe oprócz tego, że pomagają poprawić wrażliwość tkanek na insulinę, to również skutecznie sprzyjają utracie masy ciała. Dieta w insulinooporności powinna zatem zawierać sery twarogowe (chude lub półtłuste), wysokobiałkowe jogurty, wysokobiałkowe serki typu skandynawskiego, serki wiejskie, sery miękkie i twarde (w przypadku osób z hipercholesterolemią najlepiej wybierać te o obniżonej zawartości tłuszczu – feta, mozzarella, gouda, ementaler, itp.), mleko i fermentowane przetwory mleczne (np. naturalne jogurty, kefiry i maślanki), bezcukrowy napój sojowy, nasiona roślin strączkowych (m.in.: soczewica czerwona i zielona, ciecierzyca, fasola, groch, soja, tofu, tempeh), ryby (np. sandacz, dorsz, mintaj, łosoś, halibut, makrela, pstrąg łososiowy, tuńczyk), chude gatunki mięsa (np. pierś z kurczaka lub indyka bez skóry, chuda wołowina) oraz jaja. Wbrew obiegowym opiniom, obserwacje z ostatnich badań nie wskazują na konieczność wykluczania produktów mlecznych z diety pacjentów ze stwierdzoną insulinoopornością. Sugeruje się, że regularne spożywanie pokarmów bogatych w łatwo przyswajalny wapń, do których należą przetwory mleczne może mieć korzystny wpływ na wrażliwość insulinową tkanek. Poza tym regularne picie niesłodzonej kawy powiązano z poprawą metabolizmu glukozy i lepszą wrażliwością tkanek na działanie insuliny oraz niższym ryzykiem cukrzycy typu 2, dlatego umiarkowane ilości kawy bez cukru mogą być włączane do diety pacjentów z insulinoopornością.

Dieta w insulinooporności – przykładowy jadłospis

Dieta w insulinooporności koniecznie powinna wspierać utratę masy ciała u osób z nadwagą i otyłością oraz poprawiać wrażliwość tkanek na działanie insuliny, dzięki zawartości licznych składników bioaktywnych (zwłaszcza polifenoli i kwasów omega-3). Poniżej znajduje się przykładowy jadłospis diety w insulinooporności, który można z powodzeniem wdrożyć do swojego życia codziennego.

Śniadanie: Cynamonowa owsianka z owocami jagodowymi, nasionami chia, migdałami i wysokobiałkowym jogurtem naturalnym

II śniadanie: Pieczywo żytnie na zakwasie z serem mozzarella light, pomidorem, szczypiorkiem i bazylią

Obiad: Ryż brązowy z kurczakiem i warzywami w sosie słodko-kwaśnym

Podwieczorek: Kremowa zupa z brokułów z płatkami migdałowymi

Kolacja: Meksykańska sałatka z tuńczykiem, warzywami strączkowymi i makaronem razowym

Jeśli potrzebujesz więcej prostych i smacznych przepisów, zachęcam do zapoznania się z moją ofertą gotowych jadłospisów, które dobrze sprawdzą się jako dobrze zbilansowana dieta w insulinooporności. Szczególnie godna polecenia jest dieta zbilansowana, dieta wegetariańska i dieta wegańska. Warto pamiętać o tym, że dieta w insulinooporności nierzadko może wymagać dodatkowej suplementacji preparatami, które mogą faktycznie poprawić wrażliwość insulinową tkanek. W tym celu konieczna może się okazać konsultacja dietetyczna online z dietetykiem klinicznym.

Jeśli potrzebujesz konsultacji dietetycznej, pamiętaj o tym, że mój kalendarz jest dla Ciebie otwarty. Sprawdź najbliższe wolne terminy i skorzystaj z fachowej pomocy.

Artykuły opublikowane na blogu mateuszdurbas.pl nie stanowią profesjonalnej porady medycznej, ani wskazówki dietetyka indywidualnie dopasowanej do potrzeb pacjenta. Przedstawione informacje stanowią tylko i wyłącznie ogólne zalecenia, które nie mogą stanowić podstaw do wprowadzenia określonej diety, leku, czy suplementu diety. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających istotny wpływ na życie, zdrowie oraz samopoczucie psychofizyczne koniecznie trzeba skontaktować się z lekarzem lub innym specjalistą, aby uzyskać fachową i zindywidualizowaną pomoc medyczną.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny i Sportowy ©2024. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

Bibliografia

1. Gołąbek K.D., Regulska-Ilow B.: Dietary support in insulin resistance: An overview of current scientific reports. Adv Clin Exp Med. 2019 Nov;28(11):1577-1585.
2. Mirabelli M., Russo D., Brunetti A.: The Role of Diet on Insulin Sensitivity. Nutrients. 2020 Oct 4;12(10):3042.
3. Banaszak M., Górna I., Przysławski J.: Non-Pharmacological Treatments for Insulin Resistance: Effective Intervention of Plant-Based Diets-A Critical Review. Nutrients. 2022 Mar 27;14(7):1400.
4. Parker K.M., Tucker L.A., Bailey B.W., et al.: Relationship between Sitting Time and Insulin Resistance in 6931 U.S. Adults: The Mediating Role of Abdominal Adiposity. J Diabetes Res. 2023 May 24:2023:5015572.
5. Le L.T., Sabaté J.: Beyond meatless, the health effects of vegan diets: findings from the Adventist cohorts. Nutrients. 2014 May 27;6(6):2131-47.
6. Chen P., Zhao Y., Chen Y.: A vegan diet improves insulin resistance in individuals with obesity: a systematic review and meta-analysis. Diabetol Metab Syndr. 2022 Aug 13;14(1):114.
7. Jardine M.A., Kahleova H., Levin S.M., et al.: Perspective: Plant-Based Eating Pattern for Type 2 Diabetes Prevention and Treatment: Efficacy, Mechanisms, and Practical Considerations. Adv Nutr. 2021 Dec 1;12(6):2045-2055.
8. Melina V., Craig W., Levin S.: Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets. J Acad Nutr Diet. 2016 Dec;116(12):1970-1980.
9. Esposito K., Maiorino M.I., Bellastella G., et al.: A journey into a Mediterranean diet and type 2 diabetes: a systematic review with meta-analyses. BMJ Open. 2015 Aug 10;5(8):e008222.
10. Chiavaroli L., Viguiliouk E., Nishi S.K., et al.: DASH Dietary Pattern and Cardiometabolic Outcomes: An Umbrella Review of Systematic Reviews and Meta-Analyses. Nutrients. 2019 Feb; 11(2): 338.
11. Mirabelli M., Chiefari E., Arcidiacono B., et al.: Mediterranean Diet Nutrients to Turn the Tide against Insulin Resistance and Related Diseases. Nutrients. 2020 Apr 12;12(4):1066.
12. Qian F., Korat A.A., Malik V., et al.: Metabolic Effects of Monounsaturated Fatty Acid-Enriched Diets Compared with Carbohydrate or Polyunsaturated Fatty Acid-Enriched Diets in Patients with Type 2 Diabetes: A Systematic Review and Meta-analysis of Randomized Controlled Trials. Diabetes Care. 2016;39:1448–1457.
13. Guo X.F., Ruan Y., Li Z.H., et al.: Flavonoid subclasses and type 2 diabetes mellitus risk: a meta-analysis of prospective cohort studies. Crit Rev Food Sci Nutr. 2019;59(17):2850-2862.
14. Vetrani C., Verde L., Colao A., et al.: The Mediterranean Diet: Effects on Insulin Resistance and Secretion in Individuals with Overweight or Obesity. Nutrients. 2023 Oct 25;15(21):4524.
15. Yuan X., Wang J., Yang S., et al.: Effect of Intermittent Fasting Diet on Glucose and Lipid Metabolism and Insulin Resistance in Patients with Impaired Glucose and Lipid Metabolism: A Systematic Review and Meta-Analysis. Int J Endocrinol. 2022 Mar 24:2022:6999907.
16. Yuan X., Wang J., Yang S., et al.: Effect of the ketogenic diet on glycemic control, insulin resistance, and lipid metabolism in patients with T2DM: a systematic review and meta-analysis. Nutr Diabetes. 2020 Nov 30;10(1):38.
17. Zhou C., Wang M., Liang J., et al.: Ketogenic Diet Benefits to Weight Loss, Glycemic Control, and Lipid Profiles in Overweight Patients with Type 2 Diabetes Mellitus: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trails. Int J Environ Res Public Health. 2022 Aug 22;19(16):10429.
18. Rafiullah M., Musambil M., David S.K.: Effect of a very low-carbohydrate ketogenic diet vs recommended diets in patients with type 2 diabetes: a meta-analysis. Nutr Rev. 2022 Feb 10;80(3):488-502.
19. Paoli A., Bianco A., Moro T., et al.: The Effects of Ketogenic Diet on Insulin Sensitivity and Weight Loss, Which Came First: The Chicken or the Egg? Nutrients. 2023 Jul 12;15(14):3120.
20. Martins F.O., Conde S.V.: Impact of Diet Composition on Insulin Resistance. Nutrients. 2022 Sep 9;14(18):3716.
21. Moradi S., Hojjati Kermani M.A., Bagheri R., et al.: Ultra-Processed Food Consumption and Adult Diabetes Risk: A Systematic Review and Dose-Response Meta-Analysis. Nutrients. 2021 Dec 9;13(12):4410.
22. Tettamanzi F., Bagnardi V., Louca P., et al. A High Protein Diet Is More Effective in Improving Insulin Resistance and Glycemic Variability Compared to a Mediterranean Diet—A Cross-Over Controlled Inpatient Dietary Study. Nutrients. 2021 Dec 7;13(12):4380.
23. Tucker L.A.: Macronutrient Intake and Insulin Resistance in 5665 Randomly Selected, Non-Diabetic U.S. Adults. Nutrients. 2022 Feb 22;14(5):918.