Choroba refluksowa przełyku (GERD) jest częstym przewlekłym schorzeniem przewodu pokarmowego o wieloczynnikowych przyczynach. Zarówno czynniki środowiskowe, jak i predyspozycje genetyczne ogrywają istotną rolę w rozwoju choroby refluksowej przełyku. Refluks jest diagnozowany nawet u 36% pacjentów, którzy często zgłaszają się do lekarza pierwszego kontaktu, z uwagi na ciągłą zgagę i poczucie kwaśnej treści żołądkowej w jamie ustnej. Dieta przy refluksie ma absolutnie kluczowe znaczenie, gdyż może wspomagać leczenie i znacznie poprawiać komfort oraz jakość życia pacjentów.

Choroba refluksowa przełyku - objawy

Objawy choroby refluksowej przełyku można podzielić na trzy rodzaje: objawy przełykowe, pozaprzełykowe oraz alarmujące, wymagające szybkiej diagnostyki endoskopowej (gastroskopii). Do typowych objawów przełykowych należy zgaga, czyli uczucie pieczenia za mostkiem oraz cofanie się treści żołądkowej do przełyku. Te objawy choroby refluksowej przełyku nasilają się w pozycji leżącej na wznak, przy pochylaniu się i podczas parcia, zwłaszcza po obfitym lub tłustym posiłku. Oprócz zgagi i kwaśnego refluksu mogą występować puste odbijania oraz ból w nadbrzuszu lub okolicy zamostkowej. Do objawów pozaprzełykowych zalicza się chrypkę, która występuje szczególnie rano, wskutek drażnienia strun głosowych przez zarzucaną treść żołądkową, a także suchy kaszel lub świszczący oddech oraz ból w klatce piersiowej. Choroba refluksowa przełyku jest najczęstszą przyczyną pozasercowego bólu zamostkowego (około 50% przypadków). Alarmującymi objawami choroby refluksowej przełyku, wymagającymi pilnej gastroskopii są zaburzenia połykania (dysfagia), bolesne połykanie (odynofagia), utrata masy ciała oraz krwawienie jawne lub utajone z górnego odcinka przewodu pokarmowego. Należy również pamiętać, że choroba refluksowa przełyku może u niektórych osób przebiegać bezobjawowo.

Choroba refluksowa przełyku - przyczyny i czynniki ryzyka

Szacowana częstość występowania choroby refluksowej przełyku jest bardzo wysoka, gdyż wynosi nawet ponad 30% ogólnej populacji. Poza uwarunkowaniami genetycznymi przyczyny choroby refluksowej przełyku są wieloczynnikowe. Istnieją zatem czynniki predysponujące do rozwoju choroby refluksowej przełyku, jej objawów oraz powikłań. Na szczęście niektóre z tych czynników są modyfikowalne, a zatem zaopiekowanie się nimi może skutkować wyraźnym zmniejszeniem objawów refluksu. Do czynników związanych ze stylem życia, na które mamy wpływ (a zatem możemy je zmienić) należy:

• otyłość (szczególnie typu brzusznego),
• palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu,
• dieta,
• aktywność fizyczna,
• stres,
• sposób radzenia sobie z przeżywanymi emocjami,
• sen.

Natomiast do czynników całkowicie niezwiązanych lub związanych w niewielkim stopniu ze stylem życia zalicza się:

• predyspozycje genetyczne,
• czynniki demograficzne,
• ciążę,
• choroby takie jak: twardzina układowa, cukrzyca, polineuropatia alkoholowa, przepuklina rozworu przełykowego,
• niektóre zaburzenia hormonalne,
• przyjmowanie leków obniżających ciśnienie dolnego zwieracza przełyku, tj. doustne środki antykoncepcyjne, azotany i blokery kanału wapniowego (obydwa stosowane w leczeniu chorób układu sercowo-naczyniowego), metyloksantyny (stosowane w przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc) oraz β2-mimetyki i leki przeciwcholinergiczne (obydwa stosowane w leczeniu astmy).

Refluks - leczenie

Choroba refluksowa przełyku jest schorzeniem przewlekłym, które w praktyce wymaga stałego leczenia (nierzadko nawet do końca życia u osób niezainteresowanych zmianą diety i stylu życia) w celu opanowania objawów i zapobiegania powikłaniom. Leki hamujące wydzielanie kwasu żołądkowego, takie jak inhibitory pompy protonowej (IPP) oraz modyfikacje stylu życia są leczeniem pierwszego rzutu. Wdrożenie odpowiedniej diety przy refluksie i zmiana stylu życia zyskuje na popularności ze względu na potencjalne skutki uboczne leczenia farmakologicznego. Indywidualne podejście do każdego pacjenta ze stwierdzoną chorobą refluksową przełyku i zastosowanie niefarmakologicznych metod leczenia (dieta przy refluksie, suplementacja, aktywność fizyczna, sen, zmniejszenie stresu i napięcia) może przyczyniać się do znaczącego zmniejszenia zgagi i kwaśnego refluksu oraz wyraźnej poprawy samopoczucia psychofizycznego, komfortu i jakości życia chorego. Dlatego warto zainteresować się dietą w chorobie refluksowej przełyku, gdyż sama diagnoza refluksu nie jest wyrokiem, wobec którego jesteśmy całkowicie bezradni.

Dieta przy refluksie - zasady i zalecenia

Wiemy już, że dieta przy refluksie ma istotne znaczenie. Sprawdźmy, jakie są najważniejsze zasady i zalecenia diety przy refluksie.  

• Należy spożywać od 4 do 6 niewielkich objętościowo posiłków, o względnie stałych porach.
• Nie należy popijać posiłków dużą ilością płynów, ponieważ zwiększa to objętość żołądka.
• Należy spożywać posiłki w spokojnej atmosferze i bez pośpiechu ze zwróceniem szczególnej uwagi na dokładne przeżuwanie pokarmów, dzięki czemu można uniknąć połykania dużych ilości powietrza i zmniejszyć w ten sposób ryzyko wystąpienia objawów refluksu.
• Nie należy kłaść się przez co najmniej 2 godziny po posiłku ani wykonywać jakichkolwiek skłonów oraz ćwiczeń fizycznych.
• Należy unikać spożywania zarówno potraw gorących, jak i zimnych. Temperatura potraw powinna być umiarkowana, aby nie podrażniać przełyku.
• Ostatni posiłek należy spożywać najpóźniej 2-3 godziny przed snem i w tym czasie nie należy podjadać nawet niewielkich przekąsek z uwagi na to, że mechanizmy oczyszczania przełyku z zarzucanej treści pokarmowej działają mniej sprawnie w pozycji leżącej.
• Warto wybierać produkty i potrawy o miękkiej konsystencji, co ograniczy konieczność gryzienia i żucia oraz w mniejszym stopniu pobudzi wydzielanie soku żołądkowego.
• Należy unikać spożywania kwaśnych soków owocowych, ostrych przypraw, tłustych potraw i produktów, alkoholu, mocnej kawy i herbaty, kakao oraz wyrobów czekoladowych.
• W przypadku trudności z połykaniem należy zmienić konsystencję posiłków na płynną, półpłynną bądź papkowatą.
• Objawy zgagi można krótkotrwale złagodzić przez spożycie chudego mleka, które neutralizuje kwaśną treść w przełyku bądź wody niegazowanej oczyszczającej przełyk z zalegającej kwaśnej zawartości.
• Należy eliminować smażenie na rzecz gotowania w wodzie, gotowania na parze, duszenia bez tłuszczu, pieczenia pod przykryciem (bez dodatku tłuszczu).
• Należy zrezygnować ze spożycia alkoholu, żucia gumy i palenia tytoniu.
• Należy unikać spożywania zimnych napojów. Gdy temperatura napojów osiąga około 4°C zmniejsza się szybkość opróżniania żołądka.

Darmowe treści publikowane na blogu są dla Ciebie przydatne? Jeśli tak, postaw mi wirtualną kawę. Dziękuję, pozwoli mi to publikować więcej wartościowych i bezpłatnych artykułów.

Dieta przy refluksie - czego nie jeść? 

Do najczęstszych produktów żywnościowych i potraw, których należy unikać w chorobie refluksowej zalicza się:

• Potrawy i produkty drażniące ścianę przełyku, mogące pobudzać wydzielanie soku żołądkowego, tj. musztarda, sos winegret, owoce cytrusowe i soki z nich wytwarzane, pomidory (zależnie od indywidualnej tolerancji), sok pomidorowy, sosy pomidorowe, ketchup, produkty kwaśne, ostro przyprawione, czosnek, cebula, szczypiorek, por, cebula dymka. Owoce cytrusowe, soki z owoców cytrusowych, sok pomidorowy, potrawy kwaśne, ostre przyprawy, warzyw cebulowe mogą również stymulować receptory nerwów czuciowych w zmienionej zapalnie błonie śluzowej, powodując uczucie bólu.
• Potrawy i produkty tłuste opóźniające opróżnianie żołądka, przez co długo zalegają w żołądku: tłuste mięso, wędliny, tłuste sery, tłuste mleko, kremy, smażone mięso, sosy do sałatek, chipsy, frytki, tłuste sosy, pączki, kakao, czekolada i wyroby czekoladowe. Wskutek wzrostu ciśnienia wewnątrzżołądkowego te produkty i potrawy nasilają cofanie się treści z żołądka do przełyku.
• Fachowa literatura donosi, iż spożywanie puszkowanych produktów mięsnych oraz żywności typu fast food może skutkować pogorszeniem objawów refluksu żołądkowo-przełykowego u badanych, podczas gdy dieta składająca się z tłustych potraw była traktowana jako czynnik ryzyka dla rozwoju nadżerkowej choroby refluksowej. Diety bogate w tłuszcz mogą być również czynnikiem ryzyka rozwoju przełyku Barretta, podczas gdy diety bogate w owoce i warzywa mają efekt ochronny.
• Przy refluksie nie należy jeść tortów, kremów, bitej śmietany, lodów na śmietanie, tłustych serów topionych, tłustych wędlin i podrobów, smalcu, tłustych mięs (np. baranina, boczek, karkówka czy golonka wieprzowa), tłustego drobiu (kaczki, gęsi), zup na wywarach z kości, zaprawianych śmietaną lub zasmażką, dań tłustych, smażonych czy z dużą ilością sosów oraz warzyw wzdymających (np. kapusty, brukselki, fasoli).
• Pacjenci z refluksem powinni unikać spożywania napojów alkoholowych, gdyż alkohol może drażnić uszkodzoną błonę śluzową przełyku, zmniejszać napięcie dolnego zwieracza i pobudzać wydzielanie soku żołądkowego. Co ciekawe, białe wino w stopniu większym niż czerwone obniża napięcie dolnego zwieracza przełyku.
• Napoje zawierające kofeinę/teinę, które mogą pobudzać wydzielanie soku żołądkowego: kawa naturalna, mocna herbata, napoje energetyzujące, kakao. Kawy naturalna, podobnie jak napoje alkoholowe zmniejsza napięcie dolnego zwieracza przełyku, wskutek czego kwas jest zarzucany do przełyku, drażniąc jego błonę śluzową. Etanol oraz kofeina są też silnymi stymulatorami wydzielania kwasu żołądkowego, będącego przyczyną zgagi.
• Przy refluksie nie można pić napojów gazowanych, albowiem gaz powoduje zwiększenie objętości treści żołądkowej.
• Osoby z refluksem powinny unikać produktów zawierających miętę, która podobnie jak alkohol działa na trzy mechanizmy: pobudza receptory przełykowe, zmniejsza napięcie dolnego zwieracza przełyku i zwiększa wydzielanie żołądkowe.
• W diecie przy refluksie nie powinno się jeść zbyt często szparagów i karczochów, które powodują przejściowe spontaniczne relaksacje dolnego zwieracza przełyku.

Otyłość a refluks 

Otyłość, a już zwlaszcza brzuszna (obwód talii >94 cm u mężczyzn i >80 cm u kobiet) jest dobrze znanym czynnikiem ryzyka rozwowju choroby refluksowej przełyku. Poza tym częstość występowania refluksu wiąże się z równoległym wzrostem w epidemii otyłości. W chorobie refluksowej przełyku kluczowe jest zatem zmniejszenie nadmiernej zawartości procentowej tkanki tłuszczowej u osób z nadwagą i otyłością oraz długotrwałe utrzymywanie prawidłowej masy ciała. Nadmierna masa ciała, szczególnie otyłość brzuszna wiąże się ze wzrostem ciśnienia wewnątrzbrzusznego, co prowadzi do zakłóceń połączenia żołądkowo-przełykowego i przepukliny rozworu przełykowego oraz nasilenia objawów refluksu. Otyłość może również negatywnie wpływać na motorykę przełyku. Natomiast redukcja nadmiernej masy ciała wiąże się ze zmniejszeniem narażenia przełyku na kwaśną treść żołądkową. Zobacz również mój wpis blogowy, który porusza tematykę najczęstszych przyczyn braku powodzenia w odchudzaniu.

Jeśli potrzebujesz natomiast konsultacji dietetycznej, pamiętaj o tym, że mój kalendarz jest dla Ciebie otwarty. Sprawdź najbliższe wolne terminy i skorzystaj z fachowej pomocy.

Dieta przy refluksie - co jeść? 

W zasadzie po wyeliminowaniu produktów i potraw nasilających refluks wciąż pozostaje wiele pokarmów, które można bezpiecznie spożywać w diecie przy refluksie. Istotne jest to, aby dieta przy refluksie nie była mocno eliminacyjna, gdyż może to znacznie utrudniać zaspokojenie zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, a także negatywnie wpływać na skład i aktywność metaboliczną mikrobioty jelitowej. Poniżej znajduje się przykładowa lista produktów, które większość osób z chorobą refluksową przełyku dobrze toleruje i może jeść w diecie przy refluksie:

• Ryby (np. dorsz, mintaj, sandacz, sola, pstrąg tęczowy),
• Mięso (drób bez skóry, cielęcina, chuda wołowina, okazjonalnie chuda wieprzowina),
• Jaja (na miękko, półtwardo, jajecznica na wodzie lub niewielkiej ilości oliwy),
• Mleko i przetwory mleczne (naturalne jogurty, kefiry, maślanki do 3% tłuszczu, sery mozzarella, żółte i pleśniowe light, sery twarogowe chude i półtłuste, serki wiejskie),
• Pieczywo jasne, graham, pszenno-żytnie, orkiszowe na zakwasie, gryczano-jaglane, kukurydziane,
• Płatki owsiane, jaglane, gryczane, orkiszowe, ryżowe, quinoa,
• Makarony jasne (semolina), kukurydziane, ryżowe, gryczane,
• Ryż biały, basmati, jaśminowy,
• Ziemniaki i bataty (gotowane),
• Drobne kasze (np. jaglana, kuskus, perłowa, kukurydziana, manna),
• Quinoa (komosa ryżowa) i amarantus,
• Owoce i warzywa bez skórki (poza wymienonymi jako niezalecane) - w formie musu, smoothie, koktajli, kisielu, budyniu, puddingu, zup krem, kleików 
• Orzechy, nasiona, pestki - w formie świeżo mielonej w młynku elektrycznym oraz past i kremów (np. masło orzechowe, tahini),
• Oleje roślinne (zwłaszcza oliwa z oliwek extra virgin, olej rzepakowy, olej z awokado),
• Margaryny miękkie (bez lub z minimalną ilością oleju palmowego),
• Masło ekstra w umiarkowanych ilościach, 
• Hummus (bez ostrych przypraw) i guacamole do smarowania pieczywa,
• Łagodne przyprawy (np. majeranek, bazylia, tymianek, oregano, zioła prowansalskie, koperek, pietruszka, wanilia, cynamon).

Dieta przy refluksie - jadłospis 

Wiele osób ma duże trudności z prawidłowym skomponowaniem i zbilansowaniem diety przy refluksie. Często pojawia się konsternacja, które właściwie produkty można jeść przy refluksie, a których jeść nie można. Dobrze ułożona i zróżnicowana dieta przy refluksie ma duże znaczenie, gdyż pozwala zaspokoić zapotrzebowanie na energię i podstawowe składniki odżywcze, jak również zapobiegać pojawieniu się ewentualnych niedoborów żywieniowych oraz ich negatywnych konsekwencji. Poniżej znajduje się przykładowy jednodniowy jadłospis diety przy refluksie:  

Śniadanie: Ananasowa owsianka z jogurtem wysokobiałkowym i świeżo mielonymi nasionami

II Śniadanie: Kokotajl borówkowo-bananowy z jogurtem naturalnym

Obiad: Aromatyczna pierś z indyka w jarzynach z ryżem basmati

Podwieczorek: Sernik truskawkowy z sera twarogowego, banana i truskawek

Kolacja: Jajka na miękko z warzywnym pieczywem orkiszowym

Artykuły opublikowane na blogu mateuszdurbas.pl nie stanowią profesjonalnej porady medycznej, ani wskazówki dietetyka indywidualnie dopasowanej do potrzeb pacjenta. Przedstawione informacje stanowią tylko i wyłącznie ogólne zalecenia, które nie mogą stanowić podstaw do wprowdzenia określonej diety, leku, czy suplementu diety. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających istotny wpływ na życie, zdrowie oraz samopoczucie psychofizyczne koniecznie trzeba skontaktować się z lekarzem lub innym specjalistą, aby uzyskać fachową i zindywidualizowaną pomoc medyczną.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny i Sportowy © 2023. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

Piśmiennictwo

1. Jarosz M., Taraszewska A.: Risk factors for gastroesophageal reflux disease: the role of diet. Prz Gastroenterol. 2014; 9(5): 297–301.
2. Ziółkowski B.A., Pacholec A., Kudlicka M., et al.: Prevalence of abdominal symptoms in the Polish population. Prz Gastroenetrol. 2012;7:20–5.
3. Dudkowiak R., Poniewierka E.: Rola diety i stylu życia w leczeniu choroby refluksowej przełyku. Family Medicine & Primary Care Review 2012, 14, 4: 586–591.
4. Feldman M., Barnett C.: Relationships Between the Acidity and Osmolality of Popular Beverages and Reported Postprandial Heartburn. Gastroenterology. 1995 Jan;108(1):125-31.
5. Newberry C., Lynch K.: The Role of Diet in the Development and Management of Gastroesophageal Reflux Disease: Why We Feel the Burn. J Thorac Dis. 2019 Aug;11(Suppl 12):S1594-S1601.
6. Kubo A., Block G., Quesenberry Jr C.P., et al.: Dietary Guideline Adherence for Gastroesophageal Reflux Disease. BMC Gastroenterol. 2014 Aug 14;14:144.
7. Castillo R., Otero W., Trespalacios A.: Evidence Based Review of the Impact of Treatments of Gastroesophageal Reflux Disease. Rev Col Gastroenterol vol.30 no.4 Bogotá Oct./Dec. 2015.
8. Surdea-Blaga T., Negrutiu D.E., Palage M., et al.: Food and Gastroesophageal Reflux Disease. Curr Med Chem. 2019;26(19):3497-3511.
9. Mone I., Kraja B., Bregu A., et al.: Adherence to a predominantly Mediterranean diet decreases the risk of gastroesophageal reflux disease: a cross-sectional study in a South Eastern European population. Dis Esophagus. 2016 Oct; 29(7):794-800.
10. Keshteli A.H., Shaabani P., Tabibian S., et al.: The relationship between fruit and vegetable intake with gastroesophageal reflux disease in Iranian adults. J Res Med Sci. 2017; 22: 125.
11. Zalvan C.H., Hu S., Greenberg B., et al.: A Comparison of Alkaline Water and Mediterranean Diet vs Proton Pump Inhibition for Treatment of Laryngopharyngeal Reflux. JAMA Otolaryngol Head Neck Surg. 2017 Oct 1; 143(10):1023-1029.
12. Fuentes R.W., Broszko C.M., Pietralcyzk E.S., et al.: Efficacy of a Low-Carbohydrate or Ketogenic Diet in Preventing Patient Morbidity and Mortality. Can Fam Physician. 2020 Apr;66(4):262-263.
13. Koufman J.A.: Low-acid Diet for Recalcitrant Laryngopharyngeal Reflux: Therapeutic Benefits and Their Implications. Ann Otol Rhinol Laryngol. 2011 May;120(5):281-7.
14. Wiesner A, Zwolińska-Wcisło M, Paśko P.: Effect of Food and Dosing Regimen on Safety and Efficacy of Proton Pump Inhibitors Therapy-A Literature Review. Int J Environ Res Public Health. 2021 Mar 29;18(7):3527.