Zespół jelita drażliwego (IBS) jest jedną z najczęstszych przyczyn wizyt u lekarzy zarówno podstawowej, jak i  specjalistycznej opieki zdrowotnej. IBS jest obecnie najczęściej spotykanym funkcjonalnym zaburzeniem żołądkowo-jelitowym z rozpowszechnieniem na całym świecie wynoszącym około 10-15%. Dieta w zespole jelita drażliwego ma bardzo istotne znaczenie, dlatego wielu pacjentów poszukuje skutecznego remedium na uporczywe objawy jelitowe. Sprawdźmy, jak powinna wyglądać dieta w zespole jelita drażliwego.

Zespół jelita drażliwego - objawy

Zespół jelita drażliwego częściej występuje u kobiet, szczególnie przyjmujących wcześniej antybiotyki oraz stwierdzonymi zaburzeniami lękowymi i/lub depresją. IBS obejmuje różnorodne objawy, w tym ból brzucha lub uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej oraz zmiany konsystencji, bądź częstości oddawania stolca, bez współwystępującej przyczyny biochemicznej czy organicznej. Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego ustala się na podstawie objawów, wyników podstawowych badań z krwi i stolca oraz niewystępowania objawów alarmowych.

• ból brzucha (objaw podstawowy, konieczny do rozpoznania IBS) – stały lub nawracający, najczęściej w podbrzuszu i lewym dolnym kwadrancie; może być ostry, kurczowy, nękający, prawie nigdy nie budzi w nocy.
• w biegunce stolce wodniste lub półpłynne, rzadko o zwiększonej objętości; częstsze wypróżnienia, poprzedzone dość gwałtownym parciem, występują po posiłkach, stresie psychicznym i w godzinach porannych.
• w zaparciach częstość wypróżnień zmniejszona; twardy, bryłowaty, stolec oddawany z wysiłkiem; po oddaniu stolca często uczucie niepełnego wypróżnienia.
• wzdęcie brzucha (przeważnie objaw subiektywny), domieszka śluzu w kale, ból głowy i uczucie zmęczenia, zaburzenia nastroju, lęk, stany depresyjne, zaburzenia miesiączkowania i częste oddawanie moczu.
• mogą występować też czasami nudności, wymioty i zgaga.
• badanie przedmiotowe nie wykazuje istotnych odchyleń od stanu prawidłowego, u niektórych chorych stwierdza się tkliwość w rzucie esicy.
• u większości chorych dolegliwości uporczywie nawracają, ale zespół jelita drażliwego ma łagodny przebieg i nigdy nie prowadzi do wyniszczenia ani innych poważnych następstw.

Zespół jelita drażliwego - przyczyny

Przyczyna zespołu jelita drażliwego nie jest znana. Najważniejszymi czynnikami patofizjologicznymi są:

• zaburzenia regulacji osi mózg–jelita,
• nadwrażliwość trzewna,
• stan zapalny o niskim stopniu nasilenia,
• zmniejszenie aktywności przywspółczulnego układu nerwowego,
• wzmożenie aktywności współczulnego układu nerwowego, która wpływa na czynność motoryczną i wydzielniczą jelit,
• zaburzenie składu mikrobioty jelitowej,
• przebycie zakażenia przewodu pokarmowego (wirusowego, bakteryjnego lub pasożytniczego), które powoduje tzw. poinfekcyjny IBS,

U 70–90% chorych występują zaburzenia psychiczne (m.in. zaburzenia osobowości, zaburzenia lękowe lub depresja).

Dieta w zespole jelita drażliwego - jaka powinna być?

Dieta w zespole jelita drażliwego powinna mieć potencjał przeciwzapalny oraz być bogata w cenne skladniki odżywcze, błonnik rozpuszczalny, antyoksydanty oraz zdrowe tłuszcze roślinne. W pierwszej linii terapii zespołu jelita drażliwego zaleca się rozpuszczalny błonnik (np. nasiona babki jajowatej), który skutecznie eliminuje objawy ogólne i ból brzucha u chorych z IBS. Terapię należy rozpocząć od małych dawek (3–4 g na dobę) błonnika rozpuszczalnego i stopniowo je zwiększać, aby zminimalizować ryzyko działań niepożądanych, głównie wzdęć brzucha. Poza tym wykazano, że spożywanie świeżo zmielonego siemienia lnianego w ilości 20 g na dzień (2 łyżki stołowe) może zmniejszać objawy zaparciowej postaci zespołu jelita drażliwego (IBS). Jednocześnie należy unikać przyjmowania dużych ilości błonnika nierozpuszalnego (np. otrębów pszennych), ponieważ może on nasilać dolegliwości bólowe i wzdęcia brzucha u pacjentów z IBS.

Dieta w zespole jelita drażliwego - od czego zacząć zmiany? 

Ultra przetworzona żywność stanowi nawet 60% udziału energii zawartej w diecie mieszkańców wysoko rozwiniętych krajów Europy Zachodniej oraz Ameryki Północnej. Żywność wysoko przetworzona jest bogata w cukier, syrop glukozowo-fruktozowy, nasycone kwasy tłuszczowe, tłuszcze trans, rafinowane węglowodany (zwłaszcza białą mąkę pszenną), laktozę, sztuczne słodziki, spulchniacze, emulgatory, barwniki, aromaty oraz konserwanty. Wysoko przetworzona żywność obejmuje min.: pieczywo tostowe, słodycze, słone przekąski, wyroby ciastkarskie, lody, słodkie napoje gazowane, słodkie płatki śniadaniowe, słodzone przetwory mleczne, paluszki rybne, kiełbasy, parówki, hamburgery, hot-dogi, zapiekanki, pizza, zupy typu instant, nuggetsy, desery w proszku i mrożonki. Przeprowadzone badania wykazały, że dieta zachodnia bogata w żywność o wysokim stopniu przetworzenia zwiększa ryzyko rozwoju wielu przewlekłych chorób niezakaźnych na świecie, w tym także zespołu jelita drażliwego (IBS). Wysoko przetworzona żywność powoduje dysbiozę jelitową (tj. ilościowe i jakościowe zaburzenia składu mikroorganizmów zasiedlających jelita), zwiększoną przepuszczalność jelit oraz zakłócenia komunikacji osi jelito-mózg. Dieta w zespole jelita drażliwego w pierwszej kolejności powinna uwzględniać następujące zmiany:

• ograniczenie żywności wysoko przetworzonej,
• spożywanie posiłków regularnie z uważnością i bez zbędnego pośpiechu,
• zwiększenie ilości błonnika rozpuszczalnego w diecie (oczekiwana poprawa nie wcześniej niż po 2 tygodniach),
• zmniejszenie spożycia błonnika nierozpuszczalnego, który może nasilać dolegliwości jelitowe,
• unikanie potraw zawierających duże ilości węglowodanów złożonych nierozkładających się w przewodzie pokarmowym oraz pokarmów wzdymających (m.in.: fasola, groch, kapusta biała, kalafior, brukselka, cebula, czosnek, śliwki) lub słabo wchłanialnych i łatwo ulegających fermentacji (np. fruktoza, sorbitol, mannitol)
• ograniczenie spożycia laktozy (cukru mlecznego),
• unikanie picia dużych ilości kawy i napojów alkoholowych,
• rezygnacja ze słodkich napojów gazowanych.

Darmowe treści publikowane na blogu są dla Ciebie przydatne? Jeśli tak, postaw mi wirtualnę kawę. Dziękuję, pozwoli mi to publikować więcej wartościowych i bezpłatnych artykułów.

Dieta w zespole jelita drażliwego, czyli tzw. dieta low FODMAP?

Dieta o małej zawartości fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli (dieta low FODMAP) jest skuteczną interwencją dietetyczną drugiego wyboru, ponieważ przyczynia się do ustąpienia objawów ogólnych oraz bólu brzucha, nawet u 86% osób ze stwierdzonym zespołem jelita drażliwego. FODMAP to łatwo fermentujące, krótkołańcuchowe węglowodany, które charakteryzują się ograniczoną absorpcją w jelicie cienkim, intensywną fermentacją bakteryjną do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych oraz wysoką aktywnością osmotyczną. Do FODMAP zalicza się:

• Galaktooligosacharydy (GOS),
• Fruktooligosacharydy (FOS),
• Monocukry (fruktozę),
• Dwucukry (laktozę),
• Poliole (m.in.: ksylitol, erytrytol, sorbitol, mannitol, laktitol).

Eksperci Amerykańskiego oraz Brytyjskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego obecnie zalecają dietę low FODMAP odpowiednio jako pierwszą lub drugą linię leczenia zespołu jelita drażliwego. Z uwagi na to, że dieta low FODMAP ma 3 odrębne fazy i może powodować niekorzystne zmiany w składzie mikrobioty jelitowej, a także nie zaspokajać zapotrzebowania na energię i poszczególne składniki odżywcze, np. wapń, żelazo, witaminę C, antyoksydanty (zwłaszcza w pierwszej fazie), należy ją wdrażać pod nadzorem wykwalifikowanego dietetyka klinicznego. Wszelkie błędy żywieniowe i brak skuteczności diety low FODMAP najczęściej mają miejsce właśnie w sytuacji, gdy jest ona stosowana bez fachowego wsparcia dietetyka klinicznego.

Jeśli potrzebujesz natomiast konsultacji dietetycznej, pamiętaj o tym, że mój kalendarz jest dla Ciebie otwarty. Sprawdź najbliższe wolne terminy i skorzystaj z fachowej pomocy.

Dieta w zespole jelita drażliwego - co jeść? 

Wiele osób zastanawia się, co jeść przy zespole jelita drażliwego. Na szczęście dieta low FODMAP ma wiele produktów, które można spożywać bez obawy o wystąpienie dolegliwości jelitowych. Do pokarmów dozwolonych w diecie low FODMAP zalicza się: 

• owoce: maliny, truskawki, melon (miodowy i kantalupa), mandarynka, pomarańcza, winogrona, kiwi, cytryna, limonka, marakuja, ananas, rabarbar, banan (najlepiej niedojrzały)
• warzywa: ziemniaki, fasolka szparagowa, papryka czerwona, kapusta pekińska, różyczki brokuła, seler korzeniowy, marchew, pasternak, sałata, rukola, jarmuż, botwinka, por (zielona część), dymka (zielona część), szczypiorek, rzodkiewka, szpinak, cukinia, pomidor, rzepa, koper włoski, bakłażan, dynia
• produkty zbożowe: produkty gryczane, jaglane, owsiane, komosa ryżowa, tapioka, ryż, skrobia ziemniaczana, w niewielkiej ilości dozwolony jest chleb orkiszowy na zakwasie
• mleko i jego przetwory: sery podpuszczkowe dojrzewające – sery żółte, sery szwajcarskie, cheddar, parmezan, grana padano, brie, camembert, feta, mozzarella; bezlaktozowe: mleko, jogurty, kefiry, twarogi i serki wiejskie
• mięso, ryby, jaja: wszystkie naturalne (jak najmniej nieprzetworzone) są dobrze tolerowane
• orzechy i nasiona: orzechy włoskie, laskowe (niewielka porcja), pekan, brazylijskie, ziemne, piniowe, makadamia, słonecznik, pestki dyni, sezam, nasiona chia, siemię lniane, mak, masło orzechowe
• zioła i przyprawy: wszystkie (z wyjątkiem mieszanek zawierających czosnek i cebulę)
• tłuszcze: wszystkie oleje, oliwa z oliwek, masło, margaryna miękka
• produkty i substancje słodzące: cukier, glukoza, syrop klonowy, stewia.

Dieta w zespole jelita drażliwego - czego unikać?

Duża grupa pacjentów z zespołem jelita drażliwego często zadaje pytanie, czego nie można jeść na diecie low FODMAP. Wśród produktów bogatych w FODMAP wymienia się: 

• Owoce (np. jabłka, śliwki, wiśnie, czereśnie, jeżyny, gruszki, brzoskwinie, morele, nektarynki, mango, kaki, liczi, granat, arbuz, awokado, figi, daktyle, owoce suszone).
• Warzywa (m.in.: fasola, groch, soczewica, soja i jej przetwory, cebula, czosnek, kapusta, brokuły, karczochy, kalafior, kukurydza, groszek, szparagi, groszek cukrowy, buraki, kapusta, seler, biała część pora, bataty, hummus, kapusta kiszona).
• Przetwory mleczne zawierające laktozę (np. mleko krowie, owcze, kozie, jogurty, maślanki, kefiry, lody, sery twarogowe, serek wiejski).
• Produkty zbożowe, ziarna, orzechy (np. wszystkie produkty z pszenicy, jęczmienia, żyta oraz orzechy nerkowca, pistacje, mąka migdałowa).
• Substancje słodzące (np. miód, erytrytol, ksylitol, mannitol, sorbitol, fruktoza, syrop glukozowo-fruktozowy, syrop z agawy, inulina).
• Inne składniki diety (np. grzyby, gumy do żucia, karob, korzeń cykorii, piwo, wino, rum, słodzone napoje, słodycze, dżemy z owoców jagodowych, marmolady z czarnych porzeczek).

Artykuły opublikowane na blogu mateuszdurbas.pl nie stanowią profesjonalnej porady medycznej, ani wskazówki dietetyka indywidualnie dopasowanej do potrzeb pacjenta. Przedstawione informacje stanowią tylko i wyłącznie ogólne zalecenia, które nie mogą stanowić podstaw do wprowdzenia określonej diety, leku, czy suplementu diety. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających istotny wpływ na życie, zdrowie oraz samopoczucie psychofizyczne koniecznie trzeba skontaktować się z lekarzem lub innym specjalistą, aby uzyskać fachową i zindywidualizowaną pomoc medyczną.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny i Sportowy © 2023. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

Piśmiennictwo:         

1. Gibson P.R.: History of the low FODMAP diet. J Gastroenterol Hepatol. 2017 Mar;32 Suppl 1:5-7.
2. Sloan T.J., Jalanka J., Major G.A.D., et al.: A low FODMAP diet is associated with changes in the microbiota and reduction in breath hydrogen but not colonic volume in healthy subjects. PLoS One. 2018 Jul 26;13(7):e0201410.
3. Liu J., Chey W.D., Haller E., et al.: Low-FODMAP Diet for Irritable Bowel Syndrome: What We Know and What We Have Yet to Learn. Annu Rev Med. 2020 Jan 27;71:303-314.
4. Bellini M., Tonarelli S., Nagy A.G., et al.: Low FODMAP Diet: Evidence, Doubts, and Hopes. Nutrients. 2020 Jan 4;12(1):148.
5. Chumpitazi B.P.: The gut microbiome as a predictor of low fermentable oligosaccharides disaccharides monosaccharides and polyols diet efficacy in functional bowel disorders. Curr Opin Gastroenterol. 2020 Mar;36(2):147-154.
6. Vandeputte D., Joossens M.: Effects of Low and High FODMAP Diets on Human Gastrointestinal Microbiota Composition in Adults with Intestinal Diseases: A Systematic Review. Microorganisms. 2020 Oct 23;8(11):1638.
7. van Lanen A.S., de Bree A., Greyling A.: Efficacy of a low-FODMAP diet in adult irritable bowel syndrome: a systematic review and meta-analysis. Eur J Nutr. 2021 Feb 14.
8. Chey WD, Hashash JG, Manning L, et al.:AGA Clinical Practice Update on the Role of Diet in Irritable Bowel Syndrome: Expert Review. Gastroenterology. 2022 May;162(6):1737-1745.e5.