Niedoczynność tarczycy to choroba, która jest związana z niedoborem hormonów tarczycy (T3 i T4) lub ich niedostatecznym działaniem, co powoduje uogólnione obniżenie tempa przemian metabolicznych w organizmie człowieka. Najczęstszą przyczyną pierwotnej, nabytej niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto. Farmakoterapia jest leczeniem podstawowym choroby Hashimoto, jednak dieta bogata w składniki odżywcze potrzebne do syntezy hormonów T3 i T4 oraz ograniczająca substancje wolotwórcze ma również olbrzymie znaczenie dla stanu zdrowia chorych na Hashimoto. 

Hashimoto - objawy

Objawy choroby Hashimoto rozwijają się zwykle powoli w ciągu wielu lat, w wyniku stopniowego niszczenia komórek tarczycy przez układ odpornościowy oraz zmniejszania się produkcji hormonów tarczycy. Symptomy choroby Hashimoto mogą mieć również różne nasilenie, od łagodnego do bardzo ciężkiego. Ciężkość przebiegu choroby Hashimoto zależy w dużym stopniu od czasu trwania niedoczynności tarczycy oraz stopnia niedoboru hormonów produkowanych przez tarczycę. Im dłużej trwa niedoczynność tarczycy i im bardziej jest ona nasilona, tym objawy choroby Hashimoto przebiegają znacznie intensywniej. Do głównych objawów wskazujących na chorobę Hashimoto związaną z niedoborem hormonów tarczycy zalicza się:

• ciągłe uczucie zimna,
• senność,
• zmęczenie,
• obniżony nastrój (nawet depresja),
• problemy z pamięcią,
• wzrost masy ciała,
• rzadsze oddawanie stolca (nawet zaparcia),
• spowolnienie czynności serca,
• niskie ciśnienie tętnicze krwi,
• sucha, łuszcząca się i blada skóra,
• suche włosy,
• zaburzenia cyklu menstruacyjnego,
• niepłodność.

Poza tym u pacjentów z chorobą Hashimoto w badaniach krwi często stwierdza się niedokrwistość oraz podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL (tzw. "złego" cholesterolu).

Hashimoto - przyczyny

Choroba Hashimoto jest uważana obecnie za najczęściej występującą chorobę o podłożu autoimmunologicznym. W przebiegu choroby Hashimoto obserwuje się charakterystyczne przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO) i tyreoglobulinie (anty-TG), które wytwarzane są przez układ odpornościowy. Produkcja i obecność przeciwciał przeciw tkance tarczycy we krwi przyczynia się do stopniowego zaniku komórek pęcherzykowych tarczycy oraz w rezultacie do jej niedoczynności o podłożu autoimmunologicznym. Obecnie dobrze wiadomo również, że choroba Hashimoto częściej występuje u pacjentów z innymi chorobami autoimmunologicznymi, np. cukrzycą typu 1, celiakią, reumatoidalnym zapaleniem stawów, miastenią gravis, bielactwem oraz niedokrwistością Addisona i Biermera, zwaną również niedokrwistością złośliwą.

Literatura fachowa donosi, iż wśród głównych przyczyn rozwoju choroby Hashimoto wymienia się predyspozycje genetyczne, zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego oraz czynniki środowiskowe. Wskazuje się, że choroba Hashimoto może rozwinąć się w wyniku długotrwałego przyjmowania niektórych leków (np. interferonu-alfa, litu, amiodaronu) oraz przebytych infekcji (np. wirusowego zapalenia wątroby typu C - WZW C). Poza tym chroniczne palenie papierosów oraz nadużywanie alkoholu może sprzyjać pojawieniu się choroby Hashimoto. Zaś w odniesieniu do czynników żywieniowych, które mogą odgrywać ważną rolę w rozwoju choroby Hashimoto, dostępne dane naukowe wskazują najczęściej na nadmierne spożycie produktów bogatych w jod (zwłaszcza suplementów diety), żywności o wysokim stopniu przetworzenia (m.in.: słodyczy, słonych przekąsek, dań typu fast food, gotowych sosów) oraz niedobory selenu, żelaza, cynku, a także witaminy D.

Hashimoto - leczenie

W leczeniu choroby Hashimoto stosuje się przede wszystkim leczenie substytucyjne, czyli podawanie brakujących hormonów tarczycy, zazwyczaj do końca życia. Najczęściej jest to lewotyroksyna (np. preparat Euthyrox lub Letrox), która jest lewoskrętnym, syntetycznym analogiem tyroksyny (T4) o podobnym działaniu do naturalnie produkowanych przez tarczycę hormonów. Dawkę leku w chorobie Hashimoto za każdym razem dobiera indywidualnie lekarz prowadzący. Bardzo ważne jest, aby podczas leczenia preparatem zawierającym w swoim składzie lewotyroksynę zwrócić uwagę na kilka istotnych faktów w diecie mających wpływ na przebieg kuracji u chorych na Hashimoto:

• Należy pamiętać o tym, że lek zawierający lewotyroksynę powinien być przyjmowany rano na czczo co najmniej 30 minut przed śniadaniem i powinien być popity szklanką wody niegazowanej o niskiej zawartości składników mineralnych, a już zwłaszcza wapnia.
• Pokarmy bogate w wapń i/lub żelazo mogą osłabiać działanie lewotyroksyny. W związku z tym należy przyjmować lek co najmniej 2 godziny przed spożyciem produktów spożywczych obfitujących w te składniki mineralne.
• W przypadku suplementacji żelaza i/lub węglanu wapnia koniecznie trzeba zachować minimum 4-godzinną przerwę pomiędzy lekiem, a suplementem diety.
• Produkty sojowe mogą zmniejszać absorpcję lewotyroksyny w przewodzie pokarmowym. Szczególnie na początku oraz po zakończeniu stosowania diety bogatej w produkty sojowe, może się okazać konieczne ponowne dostosowanie dawki przyjmowanego leku. U osób z prawidłowymi wynikami badań tarczycy oraz odpowiednio odżywionych jodem ryzyko zdrowotne związane ze spożyciem soi i jej przetworów jest bardzo małe. W przypadku osób przyjmujących lewotyroksynę należy odsunąć o minimum 4 godziny spożycie soi od przyjęcia dawki leku. Mając na uwadze fakt, iż większość osób przyjmuje lewotyroksynę rano, pierwszą porcję soi najwcześniej należy spożyć na obiad. Warto również obserwować, czy regularne włączanie soi do diety nie wywiera negatywnego wpływu na wyniki badań krwi.
• W okresie laktacji najlepiej tak ustawić karmienie piersią, aby nakarmić dziecko i przyjąć lek zawierający lewotyroksynę na minimum 30 minut przed pierwszym posiłkiem. Substancja ta osiąga maksymalne stężenie w organizmie kobiety w czasie 2-4h od przyjęcia leku, dlatego warto wtedy ograniczyć przystawianie dziecka do piersi (jeżeli się uda).

Lewotyroksyna - jak stosować, czyli co poprawia, a co zaburza wchłanianie Euthyroxu lub Letroxu?

Poprawia wchłanianie lewotyroksyny (Euthyroxu lub Letroxu): przyjmowanie leku rano na czczo (np. na godzinę przed śniadaniem), witamina C.

Zaburza wchłanianie lewotyroksyny (Euthyroxu lub Letroxu): soja i jego przetwory, kawa, sok grejpfrutowy oraz produkty bogate w błonnik pokarmowy (m.in.: gruzboziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, orzechy, nasiona, pestki). Stwierdzono również zmniejszenie wchłaniania lewotyroksyny, które jest istotne klinicznie w przypadku jednoczesnego podawania z cholestyraminą, kolesewelamem, lantanem, węglanem wapnia, cytrynianem wapnia, octanem wapnia, siarczanem żelaza, cyprofloksacyną, wodorotlenkiem glinu, sewelamerem lub inhibitorami pompy protonowej. Ponadto wiele zaburzeń żołądkowo-jelitowych, takich jak na przykład celiakia, zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka, nietolerancja laktozy i zakażenie Helicobacter pylori, może utrudniać wchłanianie lewotyroksyny.

Dieta w Hashimoto - dieta przeciwzapalna

Dieta śródziemnomorska z uwagi na swoje właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne i immunomodulujące może odgrywać ważną rolę zarówno w profilaktyce, jak i wspomaganiu leczenia chorób autoimmunologicznych. Cechuje się ona wysokim udziałem gruboziarnistych produktów zbożowych, warzyw, owoców, roślin strączkowych, oliwek, orzechów, nasion, pestek, oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia, ryb i owoców morza oraz umiarkowanym spożyciem jaj, serów, jogurtów naturalnych, mięsa i przetworów mięsnych, a także czerwonego wytrawnego wina. Oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia jest głównym źródłem tłuszczów w diecie śródziemnomorskiej i stanowi żywność o wysokiej wartości odżywczej ze względu na bogactwo związków bioaktywnych, głównie polifenoli. Dieta śródziemnomorska stanowi model zdrowej diety o charakterze przeciwzapalnym, który należy zalecać pacjentom z chorobami autoimmunologicznymi, w tym chorobą Hashimoto. O tym, jak ważne są długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 (EPA i DHA) w profilaktyce i leczeniu choroby Hashimoto dowiesz się z poniższego materiału.

Dieta w Hashimoto - co jeść przy Hashimoto?

Wiele osób zastanawia się, co jeść i czego unikać przy Hashimoto. Do produktów szczególnie zalecanych w diecie przy Hashimoto zalicza się:

• Różnokolorowe warzywa świeże, gotowane i mrożone (np. brokuły, szpinak, jarmuż, natka pietruszki, marchew, pietruszka, papryka, pomidory, buraki, cebula, czosnek, por, boćwina, brukselka, kalafior, ogórek, rzodkiewka, różne rodzaje kapusty oraz sałaty). W umiarkowanych ilościach powinny być jednak spożywane warzywa bogate w goitrogeny, tj. kapusta, brukselka, rzepa, brokuły, kalafior, jarmuż, brukiew, rzodkiewka, kalarepa, gorczyca oraz szpinak.
• Wielobarwne owoce świeże i mrożone (np. czarne jagody, borówki amerykańskie, jeżyny, porzeczki, agrest, czereśnie, truskawki, maliny, wiśnie, pomarańcze, grejpfruty, kiwi, liczi, mandarynki, śliwki, winogrona, morele, nektarynki, jabłka, gruszki, mango, papaja, brzoskwinie, awokado). W umiarkowanych ilościach powinny być jednak spożywane owoce bogate w goitrogeny, tj. brzoskwinia, gruszka i truskawki.
• Kasze gruboziarniste (np. gryczana, jęczmienna wiejska, orkiszowa, owsiana, bulgur, kuskus razowy),
• Ryż brązowy,
• Makaron pełnoziarnisty (m.in.: pszenny, żytni, orkiszowy, gryczany),
• Płatki zbożowe pełnoziarniste (np. owsiane górskie, orkiszowe, żytnie, pszenne, gryczane),
• Pieczywo razowe (najlepiej na naturalnym zakwasie),
• Pseudozboża (amarantus, komosa ryżowa, miłka abisyńska - teff),
• Nasiona roślin strączkowych i ich przetwory (m.in.: soja, soczewica czerwona, soczewica zielona, ciecierzyca, groch, fasola, bób, hummus, tofu, tempeh). W umiarkowanych ilościach powinny być jednak spożywane produkty sojowe bogate w goitrogeny.
• Niesłodzone napoje roślinne (np. sojowy, migdałowy, owsiany),
• Chude mleko i fermentowane przetwory mleczne (tj. jogurty, kefiry i maślanki naturalne do 1,5% zawartości tłuszczu),
• Chude sery twarogowe i serki wiejskie (lekkie),
• Orzechy niesolone i niesłodzone (np. włoskie, laskowe, ziemne, brazylijskie, makadamia, piniowe, pistacjowe, pekan, nerkowce, migdały). W umiarkowanych ilościach powinny być jednak spożywane orzechy arachidowe zasobne w goitrogeny.
• Nasiona (m.in.: chia, słonecznika, maku, sezamu, konopi siewnej, siemię lniane),
• Pestki dyni,
• Oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia,
• Olej rzepakowy tłoczony na zimno,
• Chude i tłuste gatunki ryb (np. dorsz, mintaj, sandacz, łosoś, makrela, halibut, pstrąg tęczowy, tuńczyk),
• Chude gatunki mięsa (w głównej mierze pierś z kurczaka lub indyka bez skóry),
• Wysokiej jakości margaryna miękka zawierająca sterole lub stanole roślinne,
• Dressing (np. ocet jabłkowy, musztarda).
• Kakao i jego przetwory (tj. niesłodzone ciemne kakao, kruszone ziarno kakaowca, gorzka czekolada o wysokiej zawartości suchej masy kakaowej, minimum 70%).
• Masło orzechowe (bez dodatku cukru, glukozy oraz soli),
• Pasta sezamowa (tahini),
• Owoce morza ((np. homary, kraby, krewetki, małże),
• Makarony z roślin strączkowych (np. soczewicy, zielonego groszku).

Co jeść przy Hashimoto kilka razy tygodniu? 

Wśród produktów, które można spożywać jedynie w umiarkowanych ilościach (np. kilka razy w tygodniu) w diecie chorych na Hashimoto, wymienia się:

• Ziemniaki i bataty. W rozsądnych ilościach powinny być spożywane zwłaszcza bataty, z uwagi na obecność goitrogenów.
• Owoce suszone,
• 100% soki warzywne i owocowe (najlepiej z miąższem),
• Sery o obniżonej zawartości tłuszczu (np. mozzarella, żółte, pleśniowe),
• Płatki kukurydziane (niesłodzone),
• Dobrej jakości ketchup (duża zawartość pomidorów w składzie),
• Chuda wołowina, wieprzowina oraz cielęcina (maksymalnie 2-3 razy w tygodniu),
• Całe jaja (najlepiej nie więcej niż 7 sztuk tygodniowo i nie więcej niż 1-2 sztuki na dzień).

Dieta w Hashimoto - czego unikać przy Hashimoto?

Stale rosnąca liczba dowodów naukowych wskazuje, że dieta zachodnia może sprzyjać inicjacji i progresji chorób autoimmunologicznych, w tym choroby Hashimoto u osób podatnych genetycznie. Przestrzeganie diety zachodniej sprzyja nadmiernej produkcji cytokin prozapalnych (takich jak IL-6, IL-17, TNF-alfa), zaburzonej równowadze immunologicznej i nasileniu stresu oksydacyjnego, które negatywnie wpływają na ryzyko chorób o podłożu autoimmunologicznym, w tym choroby Hashimoto. W diecie przy Hashimoto należy koniecznie unikać takich produktów, jak:

• Smalec,
• Masło (w tym także klarowane),
• Tłuste gatunki mięsa i jego przetwory (karkówka, żeberka, boczek, kiełbasa, salceson, pasztet, parówki, kabanosy, salami),
• Podroby (wątróbka, móżdżek, kiszka),
• Śmietana i śmietanka kremowa,
• Sery pełnotłuste (zwłaszcza topione i typu fromage),
• Jogurty o wysokiej zawartości tłuszczu (np. typu greckiego),
• Hot-dogi,
• Twarde margaryny kostkowe,
• Orzechy kokosowe,
• Olej kokosowy,
• Olej palmowy,
• Kremowe ciasta i torty,
• Lody na śmietanie,
• Słodzone płatki śniadaniowe,
• Słodycze, cukier i miód,
• Słone przekąski (m.in.: chipsy, frytki, tosty, paluszki, krakersy),
• Wyroby ciastkarskie,
• Słodkie napoje gazowane,
• Słodzone mleko i przetwory mleczne,
• Paluszki rybne,
• Dania typu fast food (np. hamburgery, hot-dogi, zapiekanki, nuggetsy, pizza, kebab),
• Zupy typu instant oraz sosy i desery w proszku,
• Napoje alkoholowe (w szczególności słodkie).

Darmowe treści publikowane na blogu są dla Ciebie przydatne? Jeśli tak, postaw mi wirtualnę kawę. Dziękuję, pozwoli mi to publikować więcej wartościowych i bezpłatnych artykułów.

Dieta w Hashimoto - goitrogeny, czyli czego unikać przy Hashimoto?

Ważnym zagadnieniem w kontekście diety chorych na Hashimoto jest także ograniczenie spożycia goitrogenów (związków wolotwórczych), a mianowicie izoflawonoidów sojowych oraz tioglikozydów, występujących naturalnie w wielu produktach pochodzenia roślinnego. Goitrogeny znajdują się przede wszystkim w kapuście, brukselce, rzepie, brokułach, kalafiorze, prosie (kasza, płatki i mąka jaglana), jarmużu, brukwi, rzodkiewce, kalarepie, gorczycy, soi, szpinaku, brzoskwiniach, gruszkach, truskawkach, orzechach arachidowych i słodkich ziemniakach (batatach). Koniecznie należy zaznaczyć, że obróbka termiczna wymienionych produktów żywnościowych, będących naturalnym źródłem goitrogenów przyczynia się do inaktywacji blisko 30% związków wolotwórczych, dlatego możliwe jest umiarkowane, zdroworozsądkowe ich spożycie przy jednoczesnym zapewnieniu optymalnej podaży jodu oraz selenu wraz z dietą. W diecie przy Hashimoto nie trzeba zatem całkowicie unikać produktów roślinnych zawierających goitrogeny, lecz można spożywać je kilka razy w tygodniu w umiarkowanych ilościach, gdyż często są one źródłem wielu wartosciowych składników odżywczych i bioaktywnych o prozdrowotnym wpływie na organizm człowieka.

Dieta w Hashimoto - jadłospis 

Szukasz pomysłów i inspiracji na smaczne oraz łatwe i szybkie w wykonaniu dania przy Hashimoto? Zobacz szeroką ofertę gotowych jadłopisów w moim sklepie internetowym. Pacjentom z Hashimoto szczególnie polecam dietę zbilansowaną o charakterze przeciwzapalnym. Do wyboru wersje 1600 kcal, 1800 kcal, 2000 kcal, 2200 kcal, 2350 kcal, 2500 kcal i 2750 kcal.

Jeśli potrzebujesz natomiast konsultacji dietetycznej, pamiętaj o tym, że mój kalendarz jest dla Ciebie otwarty. Sprawdź najbliższe wolne terminy i skorzystaj z fachowej pomocy.

Artykuły opublikowane na blogu mateuszdurbas.pl nie stanowią profesjonalnej porady medycznej, ani wskazówki dietetyka indywidualnie dopasowanej do potrzeb pacjenta. Przedstawione informacje stanowią tylko i wyłącznie ogólne zalecenia, które nie mogą stanowić podstaw do wprowdzenia określonej diety, leku, czy suplementu diety. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających istotny wpływ na życie, zdrowie oraz samopoczucie psychofizyczne koniecznie trzeba skontaktować się z lekarzem lub innym specjalistą, aby uzyskać fachową i zindywidualizowaną pomoc medyczną.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny i Sportowy © 2023. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

Piśmiennictwo:

1. Wojtas N., Wadolowska L., Bandurska-Stankiewicz E.: Evaluation of Qualitative Dietary Protocol (Diet4Hashi) Application in Dietary Counseling in Hashimoto Thyroiditis: Study Protocol of a Randomized Controlled Trial. Int J Environ Res Public Health. 2019 Dec 2;16(23):4841.
2. Song R., Wang B., Yao Q., et al.: The Impact of Obesity on Thyroid Autoimmunity and Dysfunction: A Systematic Review and Meta-Analysis. Front Immunol. 2019 Oct 1;10:2349.
3. Liontiris M.I., Mazokopakis E.E.: A concise review of Hashimoto thyroiditis (HT) and the importance of iodine, selenium, vitamin D and gluten on the autoimmunity and dietary management of HT patients. Points that need more investigation. Hell J. Nucl. Med. 2017; 20(1): 51–56.
4. Rayman M.P.: Multiple nutritional factors and thyroid disease, with particular reference to autoimmune thyroid disease. Proc Nutr Soc. 2019 Feb;78(1):34-44.
5. Krysiak R., Szkróbka W., Okopień B.: The Effect of Gluten-Free Diet on Thyroid Autoimmunity in Drug-Naïve Women with Hashimoto's Thyroiditis: A Pilot Study. Exp Clin Endocrinol Diabetes. 2019 Jul;127(7):417-422.
6. Asik M., Gunes F., Binnetoglu E., et al.: Decrease in TSH levels after lactose restriction in Hashimoto's thyroiditis patients with lactose intolerance. Endocrine. 2014 Jun;46(2):279-84.
7. Osowiecka K, Myszkowska-Ryciak J.: The Influence of Nutritional Intervention in the Treatment of Hashimoto's Thyroiditis-A Systematic Review. Nutrients. 2023 Feb 20;15(4):1041. 
8. Mikulska AA, Karaźniewicz-Łada M, Filipowicz D, et al.: Metabolic Characteristics of Hashimoto's Thyroiditis Patients and the Role of Microelements and Diet in the Disease Management-An Overview. Int J Mol Sci. 2022 Jun 13;23(12):6580.