Selen jest niezbędnym pierwiastkiem śladowym dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Wchodzi w skład różnych enzymów oraz bierze udział w wielu procesach metabolicznych zachodzących w ustroju. Dane literaturowe wskazują, że selen posiada szerokie spektrum prozdrowotnych właściwości i może chronić przed rozwojem niektórych metabolicznych chorób cywilizacyjnych.

Selen – rola w organizmie człowieka

Selen jest składnikiem co najmniej 25 różnych selenoprotein (enzymów), wśród których wymienia się peroksydazy glutationowe, dejodazy jodotyroninowe, reduktazę tioredoksyny oraz selenoproteinę P [1]. Selenoproteiny odgrywają bardzo ważną rolę w regulacji metabolizmu hormonów tarczycy, syntezy DNA i procesów reprodukcji, jak również ochronie komórek przed uszkodzeniami oksydacyjnymi oraz infekcjami. Selen ma kluczowe znaczenie dla kształtowania odporności organizmu oraz detoksykacji metali ciężkich (m.in.: rtęci, kadmu, ołowiu, arsenu i talu) [2]. Stwierdzono również, że suplementacja selenem może wspomagać leczenie niedożywienia białkowo-energetycznego oraz chorób neurologicznych. Selen wykazuje głównie właściwości antyoksydacyjne, antyzapalne, antynowotworowe, antydepresyjne oraz propłodnościowe. Literatura fachowa donosi, iż selen jest antyoksydantem, który chroni komórki przed stresem oksydacyjnym, dzięki czemu może zapobiegać rozwojowi niektórych schorzeń o podłożu wolnorodnikowym, m.in.: chorób sercowo-naczyniowych, nowotworowych, neurodegeneracyjnych (zwłaszcza choroby Alzheimera) oraz neuropsychiatrycznych (np. depresji), a już zwłaszcza przy niskim poziomie spożycia (nie więcej niż 55 µg na dobę) lub niskim stężeniu we krwi (<100 µg/l) [1-5].

Selen – właściwości przeciwnowotworowe

Dostępne dane literaturowe wskazują, że selen posiada właściwości przeciwnowotworowe [4]. Przeprowadzone badania wykazały, że suplementacja selenem może zmniejszać o 24% ryzyko rozwoju wszystkich rodzajów nowotworów u dorosłych [6]. Sugeruje się, że selen obniża ryzyko zachorowania na raka płuc, raka trzustki, raka żołądka, raka wątroby, raka jelita grubego, raka prostaty oraz raka pęcherza moczowego u kobiet [7-9]. Selen może obniżać ryzyko rozwoju niektórych rodzajów nowotworów z uwagi na to, iż usuwa wolne rodniki tlenowe, redukuje zdolność kancerogenów (zewnętrznych czynników rakotwórczych) do wywołania mutacji oraz hamuje podział komórek nowotworowych i ich rozprzestrzenianie się w tkankach organizmu [2]. Warto podkreślić, iż selen wydaje się chronić przed wystąpieniem niektórych rodzajów nowotworów głównie w populacjach, w których występuje niedobór selenu [5]. Wśród krajów, których gleba jest uboga w selen wymienia się kraje nordyckie i bałtyckie, w tym Polskę. Poza tym literatura fachowa donosi, iż suplementacja selenem może zmniejszać o 14% śmiertelność całkowitą oraz skrócić czas pobytu w szpitalu wśród krytycznie chorych pacjentów (w tym osób chorych onkologicznie) [10].

Artykuły publikowane na blogu są dla Ciebie przydatne? Jeśli tak, postaw mi wirtualną kawę w ramach podziękowania za moją pracę.

Selen – działanie ochronne na serce

Dotychczasowe badania kliniczne i obserwacyjne wykazały, że selen zmniejsza o 34% ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych oraz o 31% ryzyko zgonu z powodu chorób układu krążenia [11]. Stwierdzono, że ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych było zmniejszone o 15% na każde 10 µg wzrostu stężenia selenu we krwi. Natomiast najniższe ryzyko śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych odnotowano przy wzroście stężenia selenu we krwi o 30-35 µg. Warto zauważyć, że badania obserwacyjne oraz interwencyjne przeprowadzone w populacjach o niskim poziomie selenu wydają się wykazywać redukcję ryzyka sercowo-naczyniowego poprzez zwiększenie spożycia selenu, podczas gdy badania w populacjach o wysokim poziomie selenu tego nie wykazują [5].

Selen – działanie przeciwdepresyjne

Selen jest ważnym składnikiem pokarmowym posiadającym właściwości przeciwdepresyjne, które wynikają z łagodzenia stresu oksydacyjnego i stanu zapalnego, regulacji procesów neurotransmisji (serotoniny, dopaminy, noradrenaliny) oraz osi mózg-jelito, a także stymulacji syntezy neurotropowego czynnika pochodzenia mózgowego (BDNF) [12]. Wykazano, że niskie spożycie selenu jest ważnym czynnikiem ryzyka rozwoju depresji, nawet przy uwzględnieniu takich zmiennych, jak choroby przewlekłe, trudności życiowe, dolegliwości bólowe, aktywność fizyczna oraz dochód jednostki [13]. Przeprowadzone badania obserwacyjne z udziałem blisko 15 tysięcy dorosłych Amerykanów pokazały, że osoby, które miały wyższe stężenie selenu we krwi cechowały się znacznie niższym ryzykiem wystąpienia objawów depresyjnych [14]. Stwierdzono również, że osoby dostarczające niewielkich ilości selenu wraz z dietą mają wyższe ryzyko pojawienia się ciężkich zaburzeń depresyjnych. Oprócz tego wyniki niedawnej metaanalizy badań obserwacyjnych oraz interwencyjnych potwierdziły, że suplementacja selenem może znacząco zmniejszać objawy depresyjne oraz odgrywać ważną rolę ochronną przed depresją poporodową, szczególnie u kobiet ze stwierdzonym niedoborem selenu [15].

Selen na tarczycę

Dobrze wiadomo, że selen bierze udział w regulacji metabolizmu hormonów tarczycy oraz pomaga łagodzić stres oksydacyjny i stan zapalny w komórkach pęcherzykowych tarczycy (tyreocytach) [16]. Warto podkreślić, że u osób dorosłych tarczyca zawiera największą ilość selenu przypadającą na gram tkanki, spośród wszystkich narządów organizmu człowieka. Niski poziom selenu jest obecnie uważany za jeden z niezależnych czynników ryzyka rozwoju chorób tarczycy. Obniżone poziomy selenu we krwi obserwowano między innymi u pacjentów z chorobą autoimmunologiczną tarczycy, w tym chorobą Hashimoto. Wskazuje się, że suplementacja selenem u pacjentów z niskim stężeniem selenu we krwi może być korzystna dla zdrowia w przypadku chorób tarczycy. Wyniki ostatniej metaanalizy 35 badań klinicznych z randomizacją (RCTs) wykazały, że ​​suplementacja selenem zmniejszyła stężenie TSH, przeciwciał anty-TPO oraz markeru stresu oksydacyjnego – malondialdehydu (MDA) we krwi u pacjentów z chorobą Hashimoto bez hormonalnej terapii zastępczej lewotyroksyną [17]. Stwierdzono, że suplementacja selenem w dobowej dawce wynoszącej od 80 do 400 μg przez okres do 12 miesięcy jest bezpieczna i może korzystnie wpływać na przebieg niedoczynności tarczycy związanej z chorobą Hashimoto. Sugeruje się, że selen stosowany w postaci suplementu diety może nie tylko obniżać poziom przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO), lecz również przyczyniać się do poprawy struktury miąższu tarczycy w badaniu ultrasonograficznym (USG) u pacjentów ze zdiagnozowaną chorobą Hashimoto.

Potrzebujesz konsultacji dietetycznej z doświadczonym dietetykiem? Sprawdź najbliższe wolne terminy i skorzystaj z fachowej pomocy.

Artykuły opublikowane na blogu mateuszdurbas.pl nie stanowią profesjonalnej porady medycznej, ani wskazówki dietetyka indywidualnie dopasowanej do potrzeb pacjenta. Przedstawione informacje stanowią tylko i wyłącznie ogólne zalecenia, które nie mogą stanowić podstaw do wprowadzenia określonej diety, leku, czy suplementu diety. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających istotny wpływ na życie, zdrowie oraz samopoczucie psychofizyczne koniecznie trzeba skontaktować się z lekarzem lub innym specjalistą, aby uzyskać fachową i zindywidualizowaną pomoc medyczną.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny i Sportowy ©2024. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

Źródło fotografii: pixabay.com

Bibliografia:

1. https://ods.od.nih.gov/factsheets/Selenium-HealthProfessional/#en1
2. Jarosz M, Rychlik E, Stoś K. i wsp.: Normy żywienia dla populacji polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.
3. Jenkins DJA, Kitts D, Giovannucci EL, et al.: Selenium, antioxidants, cardiovascular disease, and all-cause mortality: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Clin Nutr. 2020 Dec 10;112(6):1642-1652.
4. Wang P, Chen B, Huang Y, et al.: Selenium intake and multiple health-related outcomes: an umbrella review of meta-analyses. Front Nutr. 2023 Sep 13:10:1263853.
5. Alexander J, Olsen AK.: Selenium - a scoping review for Nordic Nutrition Recommendations 2023. Food Nutr Res. 2023 Dec 28;67.
6. Lee EH, Myung SK, Jeon YJ, et al.: Effects of selenium supplements on cancer prevention: meta-analysis of randomized controlled trials. Nutr Cancer. 2011 Nov;63(8):1185-95.
7. Cai X, Wang C, Yu W, et al.: Selenium Exposure and Cancer Risk: an Updated Meta-analysis and Meta-regression. Sci Rep. 2016 Jan 20:6:19213.
8. Kuria A, Fang X, Li M, et al.: Does dietary intake of selenium protect against cancer? A systematic review and meta-analysis of population-based prospective studies. Crit Rev Food Sci Nutr. 2020;60(4):684-694.
9. Wang L, Wang J, Liu X, et al.: Association between selenium intake and the risk of pancreatic cancer: a meta-analysis of observational studies. Biosci Rep. 2016 Oct 14;36(5):e00395.
10. Zhao Y, Yang M, Mao Z, et al.: The clinical outcomes of selenium supplementation on critically ill patients: A meta-analysis of randomized controlled trials. Medicine (Baltimore). 2019 May;98(20):e15473.
11. Kuria A, Tian H, Li M, et al.: Selenium status in the body and cardiovascular disease: a systematic review and meta-analysis. Crit Rev Food Sci Nutr. 2021;61(21):3616-3625.
12. Karkoszka N, Gibula-Tarlowska E, Kotlinska J, et al.: Selenium Intake and Postnatal Depression-A Short Review. Nutrients. 2024 Jun 18;16(12):1926.
13. Czaderny K.: Risk factors for depression. New evidence on selenium deficiency and depressive disorders. Psychiatr Pol 2020;54(6):1109-1121.
14. Li Z, Wang W, Xin X, et al.: Association of total zinc, iron, copper and selenium intakes with depression in the US adults. J Affect Disord. 2018 Mar 1:228:68-74.
15. Sajjadi SS, Foshati S, Haddadian-Khouzani S, et al.: The role of selenium in depression: a systematic review and meta-analysis of human observational and interventional studies. Sci Rep. 2022 Jan 20;12(1):1045.
16. Wang F, Li C, Li S, et al.: Selenium and thyroid diseases. Front Endocrinol (Lausanne). 2023 Mar 24:14:1133000.
17. Huwiler VV, Maissen-Abgottspon S, Stanga Z, et al.: Selenium Supplementation in Patients with Hashimoto Thyroiditis: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials. Thyroid. 2024 Mar;34(3):295-313.