Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG, colitis ulcerosa) to przewlekła choroba zapalna przewodu pokarmowego, która zlokalizowana jest głównie w okrężnicy, czyli najdłuższej i największej części jelita grubego człowieka. Colitis ulcerosa jest chorobą autoimmunizacyjną, w której patogenezie ważną rolę odgrywa złożona interakcja między podatnością genetyczną, a czynnikami środowiskowymi (w tym dietą), które wywołują nieprawidłową odpowiedź immunologiczną organizmu. Obecnie dobrze wiadomo, że niektóre składniki pokarmowe mogą w dużym stopniu wpływać na przebieg wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, powodując zmiany w składzie i aktywności metabolicznej mikrobioty jelitowej. Czy istnieje uniwersalna dieta na wrzodziejące zapalenie jelita grubego? Przekonajmy się!

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – przyczyny

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest przewlekłą chorobą zapalną błony śluzowej odbytnicy, bądź odbytnicy i okrężnicy, która w niektórych przypadkach prowadzi do powstania owrzodzeń. Colitis ulcerosa jest chorobą o nieznanej przyczynie, która przebiega najczęściej pod postacią ostrych rzutów, trwających zazwyczaj od kilku tygodni do kilku miesięcy. Z drugiej strony, okresy remisji choroby mogą trwać nawet wiele lat. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego występuje najczęściej w wysoko rozwiniętych krajach Europy i Ameryki Północnej, a najrzadziej w krajach Afryki, Ameryki Południowej i Azji. Zazwyczaj chorują ludzie młodzi w przedziale wieku od 20 do 40 lat. Wśród głównych czynników, które biorą udział w rozwoju wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, wymienia się m.in.: uwarunkowania genetyczne zwiększające podatność na chorobę, zaburzenia mikrobioty jelitowej (w szczególności dominacja niektórych szczepów Escherichia coli i Baceroides vulgatus) oraz czynniki immunologiczne, np. nasilona aktywność niektórych limfocytów TCD4+ i zwiększona produkcja cytokin prozapalnych: TNF-α, IL-8, IL-12, IL-18.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – objawy

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest jednym z najczęściej występujących nieswoistych chorób zapalnych jelit, które charakteryzują się przewlekłym przebiegiem z naprzemiennym występowaniem okresu zaostrzenia oraz remisji. Colitis ulcerosa najczęściej objawia się krwistą biegunką, której mogą towarzyszyć również inne objawy, takie jak bóle brzucha tuż przed wypróżnieniem, gorączka, nocne wypróżnienia, chudnięcie, niedokrwistość, czy uczucie silnego parcia na stolec. W ciężkich przypadkach dochodzi nawet do oddawania dwudziestu wypróżnień w ciągu dnia. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że nasilone objawy choroby w okresie zaostrzenia poważnie wpływają na jakość życia pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego i mogą nawet prowadzić do wystąpienia odwodnienia, niedożywienia oraz wyniszczenia organizmu.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – leczenie

Fundamentem leczenia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego jest farmakoterapia, w której wykorzystuje się preparaty kwasu 5-aminosalicylowego (sufasalazyna, mesalazyna), doustnie przyjmowane glikokortykosteroidy (prednizon) oraz leki immunosupresyjne (azatiopryna i merkaptopuryna). W ciężkich postaciach choroby stosuje się także inne leki, np. cyklosporynę, takrolimus oraz przeciwcało monoklonalne – infliksymab. Czasami konieczne jest leczenie chirurgiczne (resekcja części lub całego jelita grubego), szczególnie gdy ciężki rzut choroby nie poddaje się leczeniu farmakologicznemu. Dieta na wrzodziejące zapalenie jelita grubego może natomiast łagodzić objawy choroby i wspomagać proces leczenia.

Jaka dieta na wrzodziejące zapalenie jelita grubego w okresie zaostrzenia?

Dieta na wrzodziejące zapalenie jelita grubego odgrywa ważną rolę w utrzymaniu homeostazy mikrobioty przewodu pokarmowego, wpływając na skład i aktywność metaboliczną mikroorganizmów jelitowych, barierę jelitową, odporność organizmu i fizjologię jelit poprzez regulację uwalniania hormonów jelitowych. Przeprowadzone badania wykazały, że istnieje co najmniej kilka terapii żywieniowych, które mogą korygować dysbiozę jelitową (tj. zaburzenia ilościowe i jakościowe w składzie gatunkowym mikroorganizmów jelitowych), zmniejszać zapalenie jelit i łagodzić dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Dieta na wrzodziejące zapalenie jelita grubego w okresie zaostrzenia powinna być zmodyfikowana, a zmiany w sposobie odżywiania zależą od ciężkości choroby (rzut lekki, średni, ciężki). W rzucie lekkim zaleca się spożywanie mniejszych objętościowo posiłków, lecz częściej , np. 5-6 razy w ciągu dnia. Kluczowa jest konsumpcja posiłków o wysokiej zawartości pełnowartościowego białka zwierzęcego (chude mięso, ryby, mleko bezlaktozowe i przetwory mleczne, gotowane jaja). W rzutach średnich i ciężkich powinno się zrezygnować ze spożycia surowych warzyw oraz owoców i zastąpić je gotowanymi (w wodzie i na parze), a także rozdrobnionymi, np. w postaci musów, przecierów, soków, itp. Należy bacznie obserwować dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego i eliminować z jadłospisu tylko te produkty, które ewidentnie nasilają objawy jelitowe za każdym razem.

Wprowadzanie poszczególnych produktów i składników pokarmowych po ostrym rzucie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego powinno odbywać się stopniowo ze względu na możliwe niekorzystne reakcje ze strony przewodu pokarmowego w postaci bólów brzucha, biegunki. Dotyczy to przede wszystkim błonnika pokarmowego oraz pokarmów bogatych w cukry. Szczególnie dzieciom powinno się w takiej sytuacji zalecać konsumpcję delikatnych warzyw (np. zielonej sałaty, pomidora, czy świeżego ogórka) i dojrzałych owoców (np. banana, truskawek, borówek amerykańskich, kiwi). Udowodniono bowiem, że ich rozdrobnienie i spożywanie w formie soków, przecierów, nektarów, musów i puree jest bardzo dobrze tolerowane i nie wiąże się z niepożądanymi objawami ze strony przewodu pokarmowego. U części pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego często współistnieją zaburzenia czynnościowe jelita grubego, dlatego też osoba chora, we współpracy z wykwalifikowanym dietetykiem, powinna ustalić najlepiej tolerowany przez siebie sposób żywienia, co znacząco wpłynie na poprawę jakości życia i zmniejszy ryzyko wystąpienia niedoborów różnorodnych składników pokarmowych. Jeśli nadwrażliwość na rozmaite składniki produktów żywnościowych jest bardzo nasilona, wówczas należy uzupełniać niezbędne witaminy i mikroelementy, np. pod postacią preparatów witaminowych i mineralnych.

Czy przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego można pić mleko?

Dieta na wrzodziejące zapalenie jelita grubego w okresie zaostrzenia powinna wykluczyć spożycie słodkiego mleka, ponieważ może ono nasilać biegunkę z powodu dużej zawartości laktozy. Gdy choroba jest aktywna bardzo często dochodzi do niedoborów laktazy, a więc enzymu odpowiedzialnego za rozkład laktozy do glukozy i galaktozy w jelitach z powodu nasilonego stanu zapalnego. Wówczas mleko słodkie trzeba zastąpić mlekiem bez laktozy i fermentowanymi produktami mlecznymi (tj. jogurtem naturalnym, kefirem, maślanką, serem twarogowym chudym). W fermentowanych produktach mlecznych laktoza jest w znacznej ilości strawiona przez bakterie. W sytuacji wystąpienia objawów nietolerancji laktozy po spożyciu produktów mlecznych fermentowanych (bez dodatku mleka w proszku w składzie), takich jak jogurt naturalny, kefir, maślanka, ser twarogowy należy zastosować odpowiedniki bezlaktozowe. Warto nadmienić, że wśród najczęstszych objawów nietolerancji laktozy wymienia się m.in.: ból brzucha, biegunkę, wzdęcia, kruczenia, przelewania, zaparcia, nudności, wymioty oraz oddawanie nadmiernych ilości gazów jelitowych. Oprócz tego u niektórych dzieci chorujących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego może pojawić się uczulenie na laktoglobulinę i/lub kazeinę, bądź inne białka mleka, wówczas konieczne jest zastosowanie diety całkowicie bezmlecznej.

Darmowe treści publikowane na blogu są dla Ciebie przydatne? Jeśli tak, postaw mi wirtualną kawę. Dziękuję, pozwoli mi to publikować więcej wartościowych i bezpłatnych artykułów.

Dieta na wrzodziejące zapalenie jelita grubego w okresie remisji

Dieta w okresie remisji wrzodziejącego zapalenia jelita grubego nie powinna się natomiast istotnie różnić się od diety osób zdrowych. Ma ona bowiem na celu realizować potrzeby energetyczne organizmu oraz zaspokajać zapotrzebowanie na witaminy oraz mikro- i makroskładniki odżywcze. Koniecznie warto zapoznać się z zasadami prawidłowego żywienia przedstawionymi w postaci Talerza Zdrowego Odżywiania przez specjalistów w zakresie żywienia z Wydziału Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Harvarda, który jest spójny z zasadami diety śródziemnomorskiej. Dieta śródziemnomorska jest jednym z najlepiej przebadanych modeli żywieniowych o charakterze przeciwzapalnym. Jej potencjał przeciwzapalny wynika z wysokiej zawartości świeżych różnokolorowych warzyw i owoców, nasion roślin strączkowych, orzechów, ziaren, pestek, jogurtów naturalnych, serów, tłustych gatunków ryb morskich, oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia i pełnoziarnistych produktów zbożowych. Dieta śródziemnomorska spełnia zalecenia Międzynarodowej Organizacji Badań nad Zapaleniem Jelit (IOIBD), które obejmują ograniczenie spożycia czerwonego mięsa (zwłaszcza przetworzonego) i pokarmów bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe (m. in.: parówek, kabanosów, boczku, smalcu, masła klarowanego, oleju kokosowego) oraz zwiększenie spożycia warzyw i owoców, a także wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3. Z aktualnych badań wynika, iż stosowanie diety śródziemnomorskiej o właściwościach przeciwzapalnych może wiązać się z mniejszą częstotliwością występowania nieswoistych chorób zapalnych jelit. Pacjenci z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego w okresie remisji powinni zatem dążyć do stosowania zdrowej i dobrze zbilansowanej diety, dostosowanej do indywidualnej tolerancji poszczególnych produktów. Co więcej, dobrze skomponowana dieta w stylu śródziemnomorskim, obok farmakoterapii, może korzystnie wpływać na przebieg choroby i jakość życia pacjentów z chorobami zapalnymi jelit.

Dieta na wrzodziejące zapalenie jelita grubego w wersji śródziemnomorskiej – co pomaga?

Przestrzeganie ścisłych zaleceń diety śródziemnomorskiej przez pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego może być trudne, zwłaszcza u pacjentów z aktywną chorobą. Chodzi głównie o regularne spożywanie różnokolorowych, surowych warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, nasion roślin strączkowych oraz różnorodnych orzechów, nasion i pestek. W związku z tym, że niektórzy pacjenci z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego nie będą dobrze tolerować wymienionych pokarmów zarówno w okresie zaostrzenia, jak i remisji, warto wprowadzić kilka modyfikacji klasycznej diety śródziemnomorskiej, aby ułatwić jej przestrzeganie.

Dieta na wrzodziejące zapalenie jelita grubego powinna uwzględniać przede wszystkim łatwostrawne warzywa i owoce (m.in.: banany, truskawki, borówki amerykańskie, marchew, pietruszkę, seler, cukinię, pomidor, świeży ogórek, zieloną sałatę). Warzywa warto obierać ze skórki i ewentualnie chwilę gotować w niewielkiej ilości wody, a już zwłaszcza w okresie zaostrzenia choroby. Pacjenci z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego nie powinni za każdym razem wybierać pieczywa żytniego razowego, pełnoziarnistych makaronów, ryżu brązowego, kaszy gryczanej, bulgur, czy jęczmiennej pęczak (zwłaszcza w okresie aktywnej fazy choroby). Jeśli jednak są one dobrze tolerowane w remisji, warto po nie sięgać regularnie. Warto podkreślić, że orzechy, nasiona i pestki (niesolone, niesłodzone) są znacznie lepiej tolerowane po zmieleniu w młynku elektrycznym.

Ponadto pacjenci z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego powinni unikać pełnotłustych, jak i całkowicie odtłuszczonych produktów mlecznych. Pełnotłuste przetwory mleczne zawierają sporo nasyconych kwasów tłuszczowych, zaś odtłuszczone są ubogie w witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A,D,E,K) i jednocześnie niskokaloryczne. Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem będą w tym przypadku półtłuste produkty mleczne. Jajka na twardo, jajecznica lub jajka sadzone mogą być ciężkostrawne dla pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Jajecznica i jajka sadzone zawierają dużo tłuszczów (w tym nasyconych, gdy smażone są na maśle, boczku lub smalcu) oraz utlenionego cholesterolu, które sprawiają, że są one ciężkostrawne i długotrwałe zalegają w żołądku. Pacjenci powinni wybierać przede wszystkim jajka gotowane na miękko lub jajka w koszulkach. Dieta na wrzodziejące zapalenie jelita grubego powinna również zawierać jedynie umiarkowane ilości dobrze tolerowanych nasion roślin strączkowych. Większość z nich jest niestety ciężkostrawna, ponieważ jest bogata w błonnik pokarmowy. Najlepszą opcją dla pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego wydaje się być soczewica czerwona, hummus klasyczny, tofu naturalne oraz tempeh.

Czy omega-3 pomaga na jelita?

W zaleceniach żywieniowych warto także pamiętać o zwróceniu szczególnej uwagi na odpowiednią podaż długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, których optymalne spożycie ma kluczowe znaczenie nie tylko w prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego (choroby niedokrwiennej serca, zawału serca, udaru mózgu), cukrzycy, chorób nowotworowych, lecz także schorzeń o podłożu autoimmunologicznym. Niektóre doniesienia naukowe wskazują na redukcję aktywności procesów zapalnych i częstości nawrotów choroby u pacjentów przyjmujących kwasy tłuszczowe omega-3. W związku z tym, rekomenduje się spożywanie co najmniej dwa razy w tygodniu tłustych ryb morskich
(np. łosoś, makrela atlantycka) będących dobrym źródłem szczególnie długołańcuchowych kwasów tłuszczowych omega-3 (EPA i DHA). Jeżeli natomiast z różnych powodów nie jest to możliwe, zaleca się wówczas suplementację diety preparatami zawierającymi kwasy omega-3. Kobiety ciężarne oraz wszystkie osoby całkowicie wykluczające ryby i owoce morza z diety (np. weganie, laktowegetarianie, laktoowowegetarianie) koniecznie powinny regularnie suplementować dietę kwasami EPA i DHA w formie oleju z mikroalg Schizochytrium sp., bądź wysokiej jakości oleju z wątroby dorsza (tranu) lub oleju z kryla antarktycznego, w zależności od indywidualnych preferencji. Z kodem MDNORSANPL15 otrzymasz 15% rabat na zakup wysokiej jakości preparatów omega-3 w sklepie NORSAN (polecam najbardziej tran omega-3 ARKTIS).

Czego nie jeść przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego?

Wielu pacjentów zastanawia się czego nie jeść przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. Dieta na wrzodziejące zapalenie jelita grubego powinna minimalizować spożycie wysokokalorycznej ultra przetworzonej żywności bogatej w rafinowane węglowodany, nasycone kwasy tłuszczowe i tłuszcze trans, a także emulgatory, zagęstniki, konserwanty, maltodekstryny, sztuczne słodziki, siarczyny, azotyn sodu i dwutlenek tytanu. Niektóre dodatki do żywności mogą zwiększać przepuszczalność jelit oraz podwyższać stężenie markerów stanu zapalnego w tkankach przewodu pokarmowego. Dieta na wrzodziejące zapalenie jelita grubego powinna również eliminować spożycie produktów bogatych w izomery trans kwasów tłuszczowych (m.in.: margaryn twardych kostkowych, serów topionych, zup i sosów w proszku, słodyczy, wyrobów ciastkarskich, lodów oraz żywności typu fast-food smażonej w głębokim oleju, w szczególności frytek) oraz niepasteryzowanego mleka i jego przetworów. Niepasteryzowane mleko i produkty mleczne mogą powodować infekcje przewodu pokarmowego, a kwasy tłuszczowe trans zwiększają ogólnoustrojowy stan zapalny. Przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego nie powinno się także spożywać słodkich napojów gazowanych i niegazowanych, słodzonych produktów mlecznych, a także napojów alkoholowych. Nadmiar cukrów prostych w diecie, a już zwłaszcza syropu glukozowo-fruktozowego pozyskiwanego z przetworzonej kukurydzy sprzyja rozwojowi prozapalnego tłuszczu trzewnego, czyli otyłości brzusznej. Wykazano nawet, że nadmierne spożycie cukrów prostych może zwiększać wytwarzanie końcowych produktów zaawansowanej glikacji w mózgu i prowadzić do stanu zapalnego ośrodkowego układu nerwowego nazywanego także neurozapaleniem, jak również przyczyniać się do rozwoju chorób metabolicznych.

Jeśli potrzebujesz konsultacji dietetycznej, pamiętaj o tym, że mój kalendarz jest dla Ciebie otwarty. Sprawdź najbliższe wolne terminy i skorzystaj z fachowej pomocy.

Artykuły opublikowane na blogu mateuszdurbas.pl nie stanowią profesjonalnej porady medycznej, ani wskazówki dietetyka indywidualnie dopasowanej do potrzeb pacjenta. Przedstawione informacje stanowią tylko i wyłącznie ogólne zalecenia, które nie mogą stanowić podstaw do wprowadzenia określonej diety, leku, czy suplementu diety. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających istotny wpływ na życie, zdrowie oraz samopoczucie psychofizyczne koniecznie trzeba skontaktować się z lekarzem lub innym specjalistą, aby uzyskać fachową i zindywidualizowaną pomoc medyczną.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny i Sportowy ©2024. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

Źródło fotografii: pixabay.com.

Bibliografia

1. Levine A, Rhodes JM, Lindsay JO, et al.: Dietary Guidance From the International Organization for the Study of Inflammatory Bowel Diseases. Clin Gastroenterol Hepatol. 2020 May;18(6):1381-1392.
2. Radziszewska M, Smarkusz-Zarzecka J, Ostrowska L, et al.: Nutrition and Supplementation in Ulcerative Colitis. Nutrients. 2022 Jun 14;14(12):2469.
3. Godala M, Gaszyńska E, Zatorski H, et al.: Dietary Interventions in Inflammatory Bowel Disease. Nutrients. 2022 Oct 12;14(20):4261.
4. Herrador-López M, Martín-Masot R, Navas-López VM.: Dietary Interventions in Ulcerative Colitis: A Systematic Review of the Evidence with Meta-Analysis. Nutrients. 2023 Sep 28;15(19):4194.
5. Reznikov EA, Suskind DL.: Current Nutritional Therapies in Inflammatory Bowel Disease: Improving Clinical Remission Rates and Sustainability of Long-Term Dietary Therapies. Nutrients. 2023 Jan 28;15(3):668.
6. Ratajczak AE, Festa S, Aratari A, et al.: Should the Mediterranean diet be recommended for inflammatory bowel diseases patients? A narrative review. Front Nutr. 2023 Jan 10:9:1088693.
7. Rau S, Gregg A, Yaceczko S, et al.: Prebiotics and Probiotics for Gastrointestinal Disorders. Nutrients. 2024 Mar 9;16(6):778.
8. Magro DO, Sassaki LY, Chebli JMF.: Interaction between diet and genetics in patients with inflammatory bowel disease. World J Gastroenterol. 2024 Mar 28;30(12):1644-1650.