Selen jest niezbędnym pierwiastkiem śladowym dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Wchodzi w skład różnych enzymów oraz bierze udział w wielu procesach metabolicznych zachodzących w ustroju. Dane literaturowe wskazują, że selen posiada szerokie spektrum prozdrowotnych właściwości i może zmniejszać ryzyko występowania niektórych metabolicznych chorób cywilizacyjnych.

Selen – rola w organizmie człowieka

Selen jest składnikiem co najmniej 25 różnych selenoprotein (enzymów), wśród których wymienia się peroksydazy glutationowe, dejodazy jodotyroninowe, reduktazę tioredoksyny oraz selenoproteinę P [1]. Selenoproteiny odgrywają bardzo ważną rolę w regulacji metabolizmu hormonów tarczycy, syntezy DNA i procesów reprodukcji, jak również ochronie komórek przed uszkodzeniami oksydacyjnymi oraz infekcjami. Selen ma kluczowe znaczenie dla kształtowania odporności organizmu oraz detoksykacji metali ciężkich (m.in.: rtęci, kadmu, ołowiu, arsenu i talu) [2]. Stwierdzono również, że suplementacja selenem może wspomagać leczenie niedożywienia białkowo-energetycznego oraz chorób neurologicznych. Selen wykazuje głównie właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne i propłodnościowe (korzystnie wpływa na męską spermatogenezę), jak również wspierające działanie układu odpornościowego i hormonalnego (zwłaszcza metabolizm hormonów tarczycy) oraz kondycję włosów i paznokci. Literatura fachowa donosi, iż selen jest antyoksydantem, który chroni komórki przed stresem oksydacyjnym, dzięki czemu może wykazywać działanie wspomagające w walce z niektórymi schorzeniami o podłożu wolnorodnikowym, m.in.: chorobami sercowo-naczyniowymi, nowotworowymi, neurodegeneracyjnymi (zwłaszcza choroby Alzheimera) oraz neuropsychiatrycznych (np. depresji), a już zwłaszcza przy niskim poziomie spożycia (nie więcej niż 55 µg na dobę) lub niskim stężeniu we krwi (<100 µg/l) [1-5].

Selen – właściwości antyoksydacyjne

Dostępne dane literaturowe wskazują, że selen potrzebny jest do syntezy selenoprotein, które mają właściwości antyoksydacyjne [5]. Selenoproteiny chronią organizm przed stresem oksydacyjnym i wpływają na prawidłową odpowiedź immunologiczną. Selen wspomaga ochronę antyoksydacyjną organizmu, dlatego już od dawna stanowi przedmiot zainteresowania naukowców w kontekście łagodzenia stresu oksydacyjnego w wielu różnych schorzeniach przewlekłych, w tym chorobach sercowo-naczyniowych, neurodegeneracyjnych, nowotworowych, cukrzycy typu 2, zaburzeniach hormonalnych (zwłaszcza chorobach tarczycy), infekcjach oraz niepłodności [6]. Badania przeprowadzone w ostatnich latach wykazały, że niski poziom selenu we krwi wiąże się z większym ryzykiem rozwoju zaburzeń metabolicznych, głównie związanych z osłabioną obroną antyoksydacyjną. Sugeruje się, że utrzymywanie optymalnego poziomu selenu w organizmie może potencjalnie zmniejszyć ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i niektórych rodzajów nowotworów w populacjach o niskim poziomie selenu [5]. Warto podkreślić, że wśród krajów, których gleba, a zatem i żywność jest uboga w selen wymienia się kraje nordyckie i bałtyckie, w tym Polskę.

Selen – działanie ochronne na serce

Selen jest jednym z najczęściej występujących niedoborowych składników odżywczych u pacjentów zmagających się z chorobami układu krążenia, a już zwłaszcza tych z niewydolnością serca [7]. Poważny niedobór selenu u ludzi jest związany z rozwojem kardiomiopatii rozstrzeniowej, znanej pod nazwą choroby Keshan. Przeprowadzone badania wykazały, że ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego było zmniejszone o 15% na każde 10 µg wzrostu stężenia selenu we krwi [8]. Warto zauważyć, że badania obserwacyjne oraz interwencyjne przeprowadzone w populacjach o niskim poziomie selenu wydają się wykazywać redukcję ryzyka sercowo-naczyniowego poprzez zwiększenie spożycia selenu, podczas gdy badania w populacjach o wysokim poziomie selenu tego nie wykazują [5]. Selen może również obniżać ryzyko pojawienia się przewlekłych chorób niezakaźnych, w tym schorzeń sercowo-naczyniowych poprzez tłumienie stanu zapalnego i zmniejszanie stężenia mediatorów reakcji zapalnej we krwi (np. białka CRP, czy interleukiny 6) [9,10]. Fachowe piśmiennictwo wskazuje, że przewlekły, ogólnoustrojowy stan zapalny może przyczyniać się do rozwoju wielu schorzeń cywilizacyjnych, wśród których wymienia się m.in.: choroby sercowo-naczyniowe, nowotwory, cukrzycę, niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby (NAFLD) oraz zaburzenia autoimmunologiczne i neurodegeneracyjne [11].

Selen – wpływ na mózg

Selen jest ważnym składnikiem pokarmowym posiadającym właściwości przeciwdepresyjne wynikające z łagodzenia stresu oksydacyjnego i stanu zapalnego, regulacji procesów neurotransmisji (serotoniny, dopaminy, noradrenaliny) oraz osi mózg-jelito, a także stymulacji syntezy neurotropowego czynnika pochodzenia mózgowego (BDNF) [12]. Wykazano, że niskie spożycie selenu jest ważnym czynnikiem ryzyka wystąpienia zaburzeń nastroju, nawet przy uwzględnieniu takich zmiennych, jak choroby przewlekłe, trudności życiowe, dolegliwości bólowe, aktywność fizyczna oraz dochód jednostki [13]. Przeprowadzone badania obserwacyjne z udziałem blisko 15 tysięcy dorosłych Amerykanów pokazały, że osoby, które miały wyższe stężenie selenu we krwi cechowały się znacznie niższym ryzykiem wystąpienia objawów depresyjnych [14]. Stwierdzono również, że osoby dostarczające niewielkich ilości selenu wraz z dietą mają wyższe ryzyko pojawienia się ciężkich zaburzeń nastroju. Oprócz tego wyniki niedawnej metaanalizy badań obserwacyjnych oraz interwencyjnych potwierdziły, że suplementacja selenem może odgrywać ważną rolę ochronną przed depresją poporodową, szczególnie u kobiet ze stwierdzonym niedoborem selenu [15]. Warto również nadmienić o tym, że wyniki niedawnej metaanalizy badań obserwacyjnych wykazały, że ​​pacjenci ze stwierdzoną chorobą Alzheimera mają zwykle niskie stężenia selenu we krwi, w porównaniu ze ludźmi zdrowymi [16].

Selen na tarczycę

Dobrze wiadomo, że selen bierze udział w regulacji metabolizmu hormonów tarczycy oraz pomaga łagodzić stres oksydacyjny i stan zapalny w komórkach pęcherzykowych tarczycy (tyreocytach) [17]. Warto podkreślić, że u osób dorosłych tarczyca zawiera największą ilość selenu przypadającą na gram tkanki, spośród wszystkich narządów organizmu człowieka. Niski poziom selenu jest obecnie uważany za jeden z niezależnych czynników ryzyka rozwoju chorób tarczycy. Obniżone poziomy selenu we krwi obserwowano między innymi u pacjentów z chorobą autoimmunologiczną tarczycy, w tym chorobą Hashimoto. Wskazuje się, że suplementacja selenem u pacjentów z niskim stężeniem selenu we krwi może być korzystna dla zdrowia w przypadku chorób tarczycy. Wyniki ostatniej metaanalizy 35 badań klinicznych z randomizacją (RCTs) wykazały, że ​​suplementacja selenem zmniejszyła stężenie TSH, przeciwciał anty-TPO oraz markeru stresu oksydacyjnego – malondialdehydu (MDA) we krwi u pacjentów z chorobą Hashimoto bez hormonalnej terapii zastępczej lewotyroksyną [18]. Sugeruje się, że selen stosowany w postaci suplementu diety może nie tylko obniżać poziom przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO), lecz również przyczyniać się do poprawy struktury miąższu tarczycy w badaniu ultrasonograficznym (USG) u pacjentów ze zdiagnozowaną chorobą Hashimoto.

Artykuły publikowane na blogu są dla Ciebie przydatne? Jeśli tak, postaw mi wirtualną kawę w ramach podziękowania za moją pracę.

Selen na płodność

Selenoproteiny występują również obficie w jądrach i najądrzach, dlatego selen może korzystnie wpływać na zdrowie reprodukcyjne i płodność u mężczyzn [19]. Przeprowadzone badania wykazały, że selen sprzyja poprawie czynności hormonalnej jąder oraz wspiera prawidłowy przebieg spermatogenezy (zwiększa liczbę i ruchliwość plemników, poprawia ich morfologię), dzięki czemu wywiera pozytywny wpływ na męską płodność. Selen z uwagi na swoje właściwości antyoksydacyjne chroni również błony komórkowe i DNA plemników przed uszkodzeniami peroksydacyjnymi. Wykazano również, że selen może wspomagać leczenie zespołu policystycznych jajników (PCOS) u kobiet poprzez łagodzenie stresu oksydacyjnego, zaburzeń hormonalnych (zmniejszenie poziomu testosteronu całkowitego, wzrost stężenia SHBG) oraz hipercholesterolemii [4].

Selen – zapotrzebowanie dzienne i dawkowanie

Według aktualnych norm żywienia dla populacji Polski dzienne zapotrzebowanie na selen na poziomie zalecanego dziennego spożycia (RDA) u dorosłych kobiet i mężczyzn wynosi 55 µg [2]. U kobiet ciężarnych zapotrzebowanie na selen wzrasta do 60 µg na dobę, natomiast u kobiet karmiących piersią do 70 µg. Stosowanie selenu w dawkach wyższych niż 100 µg dziennie powinno odbywać się tylko i wyłącznie pod okiem specjalisty z okresową kontrolą stężenia tego mikroskładnika odżywczego we krwi [20]. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) ustalił w 2023 roku górny tolerowany poziom spożycia (UL) dla selenu, który wynosi 255 µg na dzień dla dorosłych mężczyzn i kobiet, w tym kobiet ciężarnych oraz karmiących piersią. Dane naukowe pokazują jednak, że mało prawdopodobne jest, aby osoby dorosłe przekroczyły górny tolerowany poziom dobowego spożycia dla selenu, z wyjątkiem osób regularnie przyjmujących suplementy diety zawierające wysokie dawki selenu i/lub spożywających duże ilości orzechów brazylijskich.

Potrzebujesz konsultacji dietetycznej z doświadczonym dietetykiem? Sprawdź najbliższe wolne terminy i skorzystaj z fachowej pomocy.

Artykuły opublikowane na blogu mateuszdurbas.pl nie stanowią profesjonalnej porady medycznej, ani wskazówki dietetyka indywidualnie dopasowanej do potrzeb pacjenta. Przedstawione informacje stanowią tylko i wyłącznie ogólne zalecenia, które nie mogą stanowić podstaw do wprowadzenia określonej diety, leku, czy suplementu diety. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających istotny wpływ na życie, zdrowie oraz samopoczucie psychofizyczne koniecznie trzeba skontaktować się z lekarzem lub innym specjalistą, aby uzyskać fachową i zindywidualizowaną pomoc medyczną.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny i Sportowy ©2024. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

Źródło fotografii: pixabay.com

Bibliografia:

1. https://ods.od.nih.gov/factsheets/Selenium-HealthProfessional/#en1
2. Jarosz M, Rychlik E, Stoś K. i wsp.: Normy żywienia dla populacji polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.
3. Jenkins DJA, Kitts D, Giovannucci EL, et al.: Selenium, antioxidants, cardiovascular disease, and all-cause mortality: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Clin Nutr. 2020 Dec 10;112(6):1642-1652.
4. Wang P, Chen B, Huang Y, et al.: Selenium intake and multiple health-related outcomes: an umbrella review of meta-analyses. Front Nutr. 2023 Sep 13:10:1263853.
5. Alexander J, Olsen AK.: Selenium - a scoping review for Nordic Nutrition Recommendations 2023. Food Nutr Res. 2023 Dec 28;67.
6. Huang J, Xie L, Song A, et al.: Selenium Status and Its Antioxidant Role in Metabolic Diseases. Oxid Med Cell Longev. 2022 Jul 6:2022:7009863.
7. Al-Mubarak AA, van der Meer P, Bomer N.: Selenium, Selenoproteins, and Heart Failure: Current Knowledge and Future Perspective. Curr Heart Fail Rep. 2021 Jun;18(3):122-131.
8. Kuria A, Tian H, Li M, et al.: Selenium status in the body and cardiovascular disease: a systematic review and meta-analysis. Crit Rev Food Sci Nutr. 2021;61(21):3616-3625.
9. Gholami A, Amirkalali B, Baradaran HR, et al.: A systematic review and dose-response meta-analysis of the effect of selenium supplementation on serum concentration of C-reactive protein. J Trace Elem Med Biol. 2023 Dec:80:127273.
10. Gholizadeh M, Khalili A, Roodi PB, et al.: Selenium supplementation decreases CRP and IL-6 and increases TNF-alpha: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. J Trace Elem Med Biol. 2023 Sep:79:127199.
11. Furman D, Campisi J, Verdin E, et al.: Chronic inflammation in the etiology of disease across the life span. Nat Med. 2019 Dec;25(12):1822-1832.
12. Karkoszka N, Gibula-Tarlowska E, Kotlinska J, et al.: Selenium Intake and Postnatal Depression-A Short Review. Nutrients. 2024 Jun 18;16(12):1926.
13. Czaderny K.: Risk factors for depression. New evidence on selenium deficiency and depressive disorders. Psychiatr Pol 2020;54(6):1109-1121.
14. Li Z, Wang W, Xin X, et al.: Association of total zinc, iron, copper and selenium intakes with depression in the US adults. J Affect Disord. 2018 Mar 1:228:68-74.
15. Sajjadi SS, Foshati S, Haddadian-Khouzani S, et al.: The role of selenium in depression: a systematic review and meta-analysis of human observational and interventional studies. Sci Rep. 2022 Jan 20;12(1):1045.
16. Zhou J, Zhang W, Cao Z, et al.: Association of Selenium Levels with Neurodegenerative Disease: A Systemic Review and Meta-Analysis. Nutrients. 2023 Aug 24;15(17):3706.
17. Wang F, Li C, Li S, et al.: Selenium and thyroid diseases. Front Endocrinol (Lausanne). 2023 Mar 24:14:1133000.
18. Huwiler VV, Maissen-Abgottspon S, Stanga Z, et al.: Selenium Supplementation in Patients with Hashimoto Thyroiditis: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials. Thyroid. 2024 Mar;34(3):295-313.
19. Dahlen CR, Reynolds LP, Caton JS.: Selenium supplementation and pregnancy outcomes. Front Nutr. 2022 Oct 31;9:1011850.
20. EFSA Panel on Nutrition, Novel Foods and Food Allergens (NDA). Scientific opinion on the tolerable upper intake level for selenium. EFSA J. 2023 Jan 20;21(1):e07704.