Sok z buraka jest bardzo cenionym źródłem azotanów, które Australijski Instytut Sportu będący najbardziej wiarygodną instytucją zajmującą się standaryzacją suplementów diety, zaliczył w 2014 roku do grupy suplementów o potwierdzonym działaniu w sporcie.  Azotany (NO3-) przekształcane są w naszym organizmie w azotyny (NO2-), a następnie w najbardziej pożądaną w tym przypadku przez sportowców substancję, czyli w tlenek azotu (NO). Tlenek azotu jest kluczowym fizjologicznie związkiem chemicznym, który może modyfikować funkcje tkanki mięśniowej poprzez regulację pracy obwodowego układu nerwowego, przepływu krwi, dostarczenie do mięśni tlenu i substratów energetycznych, wpływ na proces kurczenia się mięśni, homeostazę glukozy i wapnia, a także oddychanie mitochondrialne oraz poprawę pracy mięśnia sercowego. Jeszcze do niedawna uważano, że tlenek azotu może być produkowany wyłącznie w obecności tlenu w procesie utleniania L-argininy. Obecnie wiadomo jednak, że NO może być produkowany wewnątrz organizmu z azotanów w szlaku, których pośrednim metabolitem są azotyny, a te ostatecznie w warunkach niskiego pH i niskiej dostępności tlenu zostają przekształcone do tlenku azotu.

Suplementacja azotanów wydaje się być obiecująca w dyscyplinach sportowych, w których zawodnicy charakteryzują się dużym udziałem włókien mięśniowych szybkokurczliwych (włóknach typu II), np. piłka nożna, siatkówka, piłka ręczna, koszykówka, pływanie, bieganie na dystansie krótszym, niż półmaraton, itp. Ponadto okres trwania treningów o wysokiej intensywności, wykonywanych w sposób ciągły, w których suplementacja azotanami może być skuteczna, wynosi od 5 do 30 minut. Na ten moment istnieje niewielka ilość danych naukowych wskazujących na efekt ergogeniczny w ćwiczeniach trwających powyżej 40 minut, przynajmniej wtedy, gdy azotany były przyjmowane bezpośrednio przed podjęciem aktywności fizycznej. Azotany poprawiają osoczowe stężenie azotynów, które nasilają syntezę tlenku azotu, oddziałującego na układ krwionośny, mięśniowy, a także na poziomie metabolicznym, zmniejszając koszt tlenowy wykonywanych ćwiczeń. Poprawiają również ekonomię wysiłku fizycznego oraz tolerancję wysiłkową, zwiększają zdolności wysiłkowe wśród sportowców średnio wytrenowanych oraz amatorów dyscyplin wytrzymałościowych. Przewlekła suplementacja azotanów (3 – 15 dni) wydaje się być bardziej efektywna, aniżeli ich jednorazowa podaż. Pojedyncza dawka azotanów jest bardzo istotnym elementem prognozującym efektywność suplementacji. Z badań wynika, że najskuteczniejsza dawka soku z buraka to 500 ml lub 140 ml w przypadku soku zagęszczonego, a jednorazowy efekt najlepiej obserwowany jest po 2-3 godzinach od spożycia soku, dlatego powinien być on wypijany przez sportowców właśnie w takim odstępie od jednostki treningowej. Azotany podane w małej objętości płynów lub w formie stałej wydają się być dużo bardziej efektywniejsze w porównaniu do porcji zaserwowanej w dużej objętości. Podobnie, uważa się, że naturalne źródła (np. sok z buraków) są skuteczniejsze, aniżeli przyjmowanie azotanu sodu.

Obecnie uważa się azotany za bezpieczne dla zdrowia człowieka. Badania toksykologiczne przeprowadzone z udziałem zwierząt oraz badania epidemiologiczne nie dostarczają przekonujących danych wspierających zasadność zmniejszenia konsumpcji NO3- wraz z dietą. Warto również zwrócić uwagę, że warzywa będące źródłem azotanów (w tym sok z buraków) w swoim składzie zawierają także przeciwutleniacze hamujące powstawanie N-nitrozamin. 

Podsumowując, przewlekła oraz zastosowana na 2−3 godziny przed wysiłkiem fizycznym suplementacja azotanów, zarówno w formie soku z buraków lub jego koncentratu o zawartości azotanów 5,1–18,1 mmol wpływa pozytywnie na poprawę zdolności wysiłkowych szczególnie u osób niewytrenowanych oraz średnio wytrenowanych.

Piśmiennictwo:

1. Stamler J.S., Meissner G.: Physiology of nitric oxide in skeletal muscle, Physiol Rev. 81 (1), 2001, s. 209−37.
2. Wylie LJ., Mohr M., Krustrup P. i wsp.: Dietary nitrate supplementation improves team sport-specific intense intermittent exercise performance. Eur J Appl Physiol. 2013 Jul;113(7):1673-84.
3. Jones AM.: Influence of dietary nitrate on the physiological determinants of exercise performance: a critical review. Appl Physiol Nutr Metab. 2014;39(9):1019-1028.
4. Clements W.T., Lee S.R., Bloomer R.J.: Nitrate ingestion: a review of the health and physical performance effects, „Nutrients.” 6 (11), 2014, s. 5224−64.
5. Thompson C., Wylie LJ., Fulford J. i wsp.: Dietary nitrate improves sprint performance and cognitive function during prolonged intermittent exercise. Eur J Appl Physiol. 2015 Sep;115(9):1825-34.
6. Hoon M.W., Johnson N.A., Chapman P.G. i wsp.: The effect of nitrate supplementation on exercise performance in healthy individuals: a systematic review and meta-analysis. J Sport Nutr Exerc Metab., 23 (5), 2013, s. 522−32.
7. Larsen F.J., Schiffer T.A., Borniquel S.: Dietary inorganic nitrate improves mitochondrial efficiency in humans, Cell Metab. 13 (2), 2011, s. 149−59.