Skąd wzięła się popularność oleju kokosowego?

Olej kokosowy jest bardzo popularnym źródłem tłuszczu, który szczególnie zyskał swoją sławę w ostatnich latach i jest chętnie wykorzystywany podczas smażenia przez liczną rzeszę jego zwolenników. Niewątpliwie można przypuszczać, że treści przedstawiające liczne korzyści płynące ze stosowania tłuszczu kokosowego opublikowane przez filipińskich naukowców odegrały istotną rolę w kontekście ogólnoświatowego zainteresowania się właśnie tym olejem roślinnym. Według danych opublikowanych przez Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne (ang. American Heart Association AHA) w roku 2017, aż 72% mieszkańców Stanów Zjednoczonych sklasyfikowało olej kokosowy jako żywność, która ma działanie prozdrowotne [1]. Co więcej wśród dietetyków odsetek ten wynosił 37%, co tylko podkreśla jak wielką funkcję pełni w dzisiejszych czasach skuteczny marketing.

Poznaj skład chemiczny oleju kokosowego

Olej ten składa się w 82% z nasyconych kwasów tłuszczowych, w 6% z jednonienasyconych (kwas oleinowy) i w 2% z wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (kwas linolenowy). W przypadku dominujących nasyconych kwasów tłuszczowych niemal połowę stanowi kwas laurynowy, a pozostałą część kwas mirystynowy (do 21%), palmitynowy (około 9,5%), stearynowy (ponad 3%) oraz krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe [1].

Stanowisko Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologicznego

W roku 2017 Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne (AHA) opublikowało swoje stanowisko i wytyczne dotyczące spożycia tłuszczów w odniesieniu do chorób układu sercowo-naczyniowego, które wciąż są wiodącą przyczyną zgonów na świecie. Autorzy zalecają zmniejszenie spożycia głównych źródeł kwasów tłuszczowych nasyconych w diecie, w tym również oleju kokosowego. Z informacji przedstawionych w wytycznych wiemy, że zastąpienie węglowodanów w diecie kwasem laurynowym zwiększa stężenie cholesterolu LDL, lecz o połowę w mniejszym stopniu niż kwas mirystynowy oraz palmitynowy. Kwas laurynowy podnosi także poziom lipoprotein HDL w podobnym stopniu co kwas mirystynowy, niemniej jednak skuteczniej aniżeli kwas palmitynowy. Ostatecznie, w następstwie zwiększenia konsumpcji kwasu laurynowego i ograniczenia podaży węglowodanów, stosunek lipoprotein LDL do HDL ulega nieznacznemu zmniejszeniu. Autorzy podkreślają jednak, że zmiany stężenia lipoprotein HDL spowodowane interwencją żywieniową lub farmakologiczną nie mogą być bezpośrednio łączone ze zmianami odnoszącymi się do chorób układu sercowo-naczyniowego, ponieważ wzrost poziomu lipoprotein LDL powinien być oceniany niezależnie. Zatem według Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologicznego olej kokosowy zwiększa stężenie frakcji lipoprotein LDL, które są przyczyną chorób układu krążenia i odradza jego spożywanie, bowiem nie są znane jakiekolwiek właściwości oleju kokosowego, które mogłyby kompensować jego niekorzystny wpływ na poziom LDL. Ponadto na ten moment nie dysponujemy żadnymi badaniami klinicznymi, które bezpośrednio porównywałyby olej kokosowy z innymi tłuszczami na wpływ chorób układu sercowo-naczyniowego [1].

Porównanie oleju kokosowego z innymi tłuszczami roślinnymi

W odniesieniu do chorób układu krążenia bardziej miarodajnym porównaniem wydaje się być zestawienie oleju kokosowego z innymi olejami roślinnymi bogatymi w jednonienasycone i wielonienasycone kwasy tłuszczowe. W dokładnie kontrolowanym badaniu porównano wpływ oleju kokosowego, masła oraz oleju z krokosza barwierskiego, będącego bogatym źródłem wielonienasyconego kwasu linolowego na stężenie lipoprotein LDL. Zaobserwowano, że zarówno masło jak i olej kokosowy zwiększyły poziom LDL w porównaniu do oleju z krokosza barwierskiego [2]. W innym również poprawnie kontrolowanym badaniu, wykazano, że konsumpcja oleju kokosowego także skutkuje wzrostem poziomu lipoprotein LDL w porównaniu tym razem do oliwy z oliwek będącej bardzo dobrym źródłem jednonienasyconych kwasów tłuszczowych [3]. W 2016 roku opublikowano przegląd systematyczny w którym uwzględnionych zostało siedem kontrolowanych badań (w tym dwa wspomniane wcześniej), które porównywały wpływ oleju koksowego z innymi olejami roślinnymi dostarczającymi jednonienasyconych i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych na poziom frakcji lipoprotein LDL. Jak się okazało, spożycie oleju kokosowego w każdym z tych siedmiu badań prowadziło do wzrostu stężenia LDL, a co więcej w sześciu z nich w sposób istotny statystycznie. Autorzy zatem podkreślili, że w żadnym z kontrolowanych badań nie odnotowano różnic w kontekście zwiększenia poziomu frakcji lipoprotein LDL pomiędzy olejem kokosowym, a innymi tłuszczami bogatymi w nasycone kwasy tłuszczowe, takimi jak masło, olej palmowy, czy tłuszcz wołowy [4].

Stanowisko Instytutu Żywności i Żywienia

Pod koniec roku 2017 pojawiły się nowe normy żywienia dla populacji Polski pod redakcją profesora Mirosława Jarosza, które zastąpiły dotychczas obowiązujące z roku 2012. Autorzy rozdziału dotyczącego tłuszczów wskazują, że olej kokosowy jest przede wszystkim źródłem średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które są łatwo przyswajalne, ponieważ nie wymagają obecności lipazy w procesie trawienia i wchłaniają się z jelit bezpośrednio do krążenia wrotnego [5]. Co więcej są one głównie wykorzystywane przez organizm w celach energetycznych, aniżeli do gromadzenia pod postacią zapasowej tkanki tłuszczowej, dlatego przypuszcza się, że ich konsumpcja może prowadzić do redukcji masy ciała [6]. Korzyści wynikające z zastosowania diety o zwiększonej podaży średniołańcuchowych nasyconych kwasów tłuszczowych zaobserwowano u niemowląt urodzonych przedwcześnie, w chorobach neurologicznych (choroba Parkinsona, Alzheimera, padaczka), a także w zaburzeniach wchłaniania lipidów, m.in. zespole krótkiego jelita, uszkodzeniu kosmków jelitowych, zmianach zapalnych jelit [7]. W nowych normach żywienia nie znajdują się rekomendacje, ani wytyczne dotyczące dopuszczalnej możliwej ilości spożycia oleju kokosowego na dobę, niemniej jednak autorzy sugerują ograniczenie jego konsumpcji w diecie osób starszych ze względu na dużą zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych, sprzyjających rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego.

Czy olej kokosowy to także olej MCT?

Do średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych najczęściej zaliczamy kwasy tłuszczowe zawierające od 6 do 12 atomów węgla w łańcuchu. Niemniej jednak, jak dowodzą badania, przeprowadzone zarówno z udziałem ludzi, jak i zwierząt, kwasy tłuszczowe o długości ≥ 12 atomów węgla mają większy wpływ na funkcje przewodu pokarmowego, aniżeli kwasy tłuszczowe o długości ≤ 10 atomów węgla. Różnicę determinuje sposób wchłaniania oraz w konsekwencji efekt oddziaływania tłuszczów na pracę układu pokarmowego, który jest jednak zależny od długości łańcucha węglowego. Olej MCT składa się niemal wyłącznie z średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych (kwas kaprylowy i kwas kaprynowy), które wchłaniają się w 95% bezpośrednio żyłą wrotną [8]. Z kolei kwas laurynowy zawarty głównie w oleju kokosowym wchłania się w taki właśnie sposób jedynie w 25%, natomiast pozostałe długołańcuchowe kwasy tłuszczowe poprzez naczynia limfatyczne w postaci chylomikronów [9]. Warto podkreślić ponadto, że kwasy tłuszczowe transportowane za pomocą chylomikronów zwiększają stężenie frakcji lipoprotein LDL, podczas gdy kwasy transportowane bezpośrednio żyłą wrotną już nie [4, 10]. Zatem olej MCT i olej kokosowy są jednak w inny sposób metabolizowane w naszym organizmie, pomimo pewnego podobieństwa w tym procesie, które wynosi 25-30%. Nie należy zatem uważać, że olej kokosowy ma dokładnie takie same działanie jakim charakteryzuje się olej MCT ze względu chociażby na fakt, iż ten drugi nie zawiera kwasu laurynowego w który bogaty jest tłuszcz kokosowy.

Czy olej kokosowy jest rzeczywiście tak doskonałym wyborem do smażenia?

W ciągu ostatnich kilku lat olej kokosowy stał się jednym z najpopularniejszych tłuszczów wybieranych do powszechnie wykorzystywanej formy obróbki termicznej w niemal każdym gospodarstwie domowym, jakim jest smażenie. Wynika to z bardzo wysokiej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych (82%), które nie posiadają żadnego wolnego wiązania łańcucha węglowego i przez to są wysoce stabilne, a zatem praktycznie nie ulegają jełczeniu oraz wytrzymują wysokie temperatury bez uszkodzenia łańcuchów. Niewątpliwą zaletą oleju kokosowego jest również brak obecności cholesterolu, który może się utleniać podczas smażenia w wysokiej temperaturze, czego nie można powiedzieć o maśle, boczku, czy smalcu. Punkt dymienia oleju kokosowego jest wysoki i wynosi blisko 200ºC, niemniej jednak należy podkreślić, że jest on bardzo zbliżony do innych powszechnie rekomendowanych i stosowanych do smażenia olejów, takich jak oliwa z oliwek czy olej rzepakowy. Ponadto zaobserwowano, że oliwa z oliwek również charakteryzuje się bardzo wysoką stabilnością podczas długotrwałej obróbki termicznej, np. godzinnego smażenia [11]. Olej kokosowy może być zatem dobrym pomysłem w przypadku smażenia, jednakże niekoniecznie pozostaje bezkonkurencyjnym wyborem, bowiem oliwa z oliwek czy olej rzepakowy mają bardzo podobne walory i dobrze spełniają swoją funkcję podczas obróbki w wysokiej temperaturze.

Czy olej kokosowy zmniejsza masę ciała?

Wiele osób wiąże także z olejem kokosowym swoje nadzieje dotyczące satysfakcjonującej utraty masy ciała. Niewątpliwie wszelkie obiecujące doniesienia naukowe były dotychczas związane z średniołańcuchowymi kwasami tłuszczowymi obecnymi w oleju MCT, jednakże silnie kojarzonymi z olejem kokosowym, który jak wcześniej wspomniano zawiera w głównej mierze kwas laurynowy z kwasów tłuszczowych, które według niektórych źródeł możemy zaliczyć do grupy o średnich łańcuchach [12]. W kontekście redukcji masy ciała należy zwrócić uwagę na trzy dotychczas opublikowane badania eksperymentalne z udziałem ludzi, których rezultaty wskazują na pewien potencjał oleju kokosowego w tym zakresie [13-15]. W przytoczonych badaniach zaobserwowano, że konsumpcja oleju kokosowego w połączeniu z dietą niskoenergetyczną może prowadzić do nieznacznej redukcji tkanki tłuszczowej, szacowanej na podstawie zmniejszenia obwodu talii. Można przypuszczać, że za ten efekt odpowiada w głównej mierze dieta o obniżonej wartości energetycznej, niemniej jednak średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe mogą podnosić podstawową przemianę materii, choć należy podkreślić, że efekt w postaci redukcji masy ciała w przypadku oleju kokosowego, jak i oleju MCT jest jednak niewielki [10, 12].

Podsumowanie

W związku z rosnącą popularnością i wszechobecną dostępnością oleju kokosowego pojawiło się także wiele kontrowersji dotyczących jego aspektu zdrowotnego. Zdania ekspertów w tym temacie często są podzielone i jedni rekomendują konsumpcję tłuszczu kokosowego, z kolei inni podchodzą do jego walorów zdrowotnych z dużą ostrożnością i zalecają ograniczenie jego spożycia. Należy podkreślić, że olej kokosowy może być bezpiecznie stosowany przez osoby zdrowe o prawidłowym poziomie frakcji lipoprotein LDL w umiarkowanej ilości (1-2 łyżki stołowe na dzień), podczas gdy osoby z dużym ryzykiem lub już cierpiące z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego powinny jednak ograniczać jego spożycie w diecie i skoncentrować się na źródłach tłuszczu pochodzenia roślinnego (orzechy, siemię lniane, oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany, etc.).

Piśmiennictwo:

1. Sacks FM., Lichtenstein AH., Wu JHY. i wsp.: Dietary fats and cardiovascular disease: A presidential advisory from the American Heart Association. Circulation. 2017;136(3):e1–e23. doi:10.1161/CIR.0000000000000510.
2. Cox C., Mann J., Sutherland W. i wsp.: Effects of coconut oil, butter, and safflower oil on lipids and lipoproteins in persons with moderately elevated cholesterol levels. J Lipid Res. 1995;36(8):1787–1795. doi:10.1016/0021-9150(94)93598-X.
3. Voon PT, Ng TK, Lee VK, Nesaretnam K. Diets high in palmitic acid (16:0), lauric and myristic acids (12:0 + 14:0), or oleic acid (18:1) do not alter postprandial or fasting plasma homocysteine and inflammatory markers in healthy Malaysian adults [published correction appears in Am J Clin Nutr. 2012;95:780]. Am J Clin Nutr. 2011;94:1451–1457. doi: 10.3945/ajcn.111.020107.
4. Eyres L., Eyres MF., Chisholm A. i wsp.: Coconut oil consumption and cardiovascular risk factors in humans. Nutr Rev. 2016 Apr;74(4):267-80. doi: 10.1093/nutrit/nuw002.
5. Normy żywienia dla populacji Polski, pod red. Mirosława Jarosza. Instytut Żywności i Żywienia, 2017.
6. Kris-Etherton P.M.Y., Fleming J.A.: Emerging Nutrition Science on Fatty Acids and Cardiovascular Disease: Nutritionist’s Perspectives. Adv. Nutr., 2015, 6, 3, 326-337.
7. Fernando W.M., Martins I.J., Goozee K.G.: The role of dietary coconut for the prevention and treatment of Alzehimer’s disease: potential mechanisms of action. Br. J. Nutr., 2015, 114, 1, 1-14.
8. Swift LL., Hill JO., Peters JC. i wsp.: Medium-chain fatty acids: evidence for incorporation into chylomicron triglycerides in humans. Am J Clin Nutr. 1990;52(5):834–836. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2239759
9. Denke MA, Grundy SM. Comparison of effects of lauric acid and palmitic acid on plasma lipids and lipoproteins. Am J Clin Nutr. 1992;56(5):895–898. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1415008.
10. Lockyer S, Stanner S.: Coconut oil – a nutty idea? Nutr Bull. 2016;41(1):42–54. doi:10.1111/nbu.12188.
11. Casal S, Malheiro R, Sendas A, Oliveira BPP, Pereira JA. Olive oil stability under deep-frying conditions. Food Chem Toxicol. 2010;48(10):2972–2979. doi:10.1016/j.fct.2010.07.036.
12. Mumme K., Stonehouse W.: Effects of medium-chain triglycerides on weight loss and body composition: A meta-analysis of randomized controlled trials. J Acad Nutr Diet. 2015;115(2):249–263. doi:10.1016/j.jand.2014.10.022.
13. Assunção ML., Ferreira HS., Dos Santos AF. i wsp.: Effects of dietary coconut oil on the biochemical and anthropometric profiles of women presenting abdominal obesity. Lipids. 2009;44(7):593–601. doi:10.1007/s11745-009-3306-6.
14. Liau KM., Lee YY., Chen CK. i wsp.: An Open-Label Pilot Study to Assess the Efficacy and Safety of Virgin Coconut Oil in Reducing Visceral Adiposity. ISRN Pharmacol. 2011;2011:1–7. doi:10.5402/2011/949686.
15. Cardoso DA., B Moreira AS., M de Oliveira GM. i wsp.: A coconut extra virgin oil -rich diet increases HDL cholesterol and decreases waist circumference and body mass in coronary artery disease patients. Nutr Hosp. 2015;32(5):2144–2152. doi:10.3305/nh.2015.32.5.9642.

Źródło fotografii: pixabay.com

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny © 2021. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

Szukasz wsparcia doświadczonego dietetyka klinicznego i/lub sportowego pracującego odpowiedzialnie w oparciu o sprawdzone i rzeczywiście dowiedzione naukowo metody? Koniecznie zapoznaj się z moją ofertą współpracy.

Wizytę błyskawicznie umówisz dzwoniąc pod numer telefonu 604188836 lub kontaktując się przez adres e-mail: kontakt@mateuszdurbas.pl