Z całą pewnością podwyższony poziom lipidów we krwi jest dobrze udokumentowanym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, które należą do najczęstszych przyczyn przedwczesnego zgonu i wyraźnego obniżenia jakości życia mieszkańców krajów wysoko rozwiniętych [1]. Dyslipidemia obejmuje szerokie spektrum zaburzeń lipidowych, które mogą rozwijać się na skutek interakcji między uwarunkowaniami genetycznymi i czynnikami środowiskowymi, bądź mogą być powiązane z występowaniem innych chorób (tzw. dyslipidemia wtórna). Na ogół dyslipidemię definiuje się jako stan, w którym stężenia lipidów (cholesterolu i triglicerydów) oraz lipoprotein (HDL i LDL) w osoczu nie odpowiadają wartościom uznanym za prawidłowe. W praktyce klinicznej wyróżnia się hipercholesterolemię, dyslipidemię aterogenną i ciężką hipertriglicerydemię. Rosnąca liczba publikacji naukowych wskazuje, że zaburzenia gospodarki lipidowej stanowią poważny problem ogólnoświatowy, który wiąże się z upowszechnieniem niewłaściwych nawyków żywieniowych i siedzącego trybu życia.

Zaburzenia lipidowe w Polsce i na świecie

W przekrojowym badaniu obserwacyjnym z udziałem 7641 europejskich pacjentów w wieku przynajmniej 50 lat z co najmniej jednym czynnikiem ryzyka sercowo-naczyniowego, lecz bez przebytej dotychczas choroby układu sercowo-naczyniowego zaobserwowano, że ponad 20 % osób w badanej populacji charakteryzowało się podwyższonym stężeniem triglicerydów lub obniżonym poziomem lipoprotein o wysokiej gęstości HDL, co jest charakterystyczne dla dyslipidemii aterogennej, która może istotnie zwiększać ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych, niezależnie od stężenia lipoprotein o niskiej gęstości LDL w surowicy krwi [2]. Co więcej, mając na uwadze krajowe dane opublikowane w 2016 roku w miesięczniku Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego uważa się, że ponad 60 % osób dorosłych w Polsce cierpi z powodu hipercholesterolemii, co wskazuje na nadal wysokie rozpowszechnienie dyslipidemii w naszym kraju oraz jednocześnie słabą kontrolę tego czynnika ryzyka chorób sercowo-naczyniowych [3]. Na domiar tego w niniejszym badaniu stwierdzono również zwiększone stężenie lipoprotein frakcji LDL (≥ 115 mg/dl) u blisko 60 % polskich pacjentów, które okazało się być najbardziej rozpowszechnione w grupie wiekowej 40 – 59 lat, podobnie zresztą jak podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego we krwi.

Modyfikacja stylu życia sposobem na poprawę lipidogramu

Zarówno w wytycznych Europejskiego Towarzystwa Prewencji Sercowo-Naczyniowej i Rehabilitacji (ang. European Association for Cardiovascular Prevention and Rehabilitation, EACPR), jak i rekomendacjach wydanych w roku 2016 przez Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne (ang. European Society of Cardiology, ESC) oraz Europejskie Towarzystwo Miażdżycowe (ang. European Atherosclerosis Society, EAS) u wszystkich pacjentów zaleca się modyfikację stylu życia, natomiast stosowanie leków hipolipemizujących, czyli obniżających stężenie cholesterolu we krwi jedynie w wybranych sytuacjach klinicznych [4, 5]. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że zaprzestanie palenia, rozpoczęcie nauki zdrowego sposobu odżywiania i zwiększenie aktywności fizycznej na co dzień stanowią absolutną podstawę działań profilaktycznych w kardiologii ze względu na ich korzystny wpływ na zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, w tym co ważne na pożądaną modyfikację profilu lipidowego krwi. Ponadto, prozdrowotne nawyki związane z codziennym stylem życia również zwiększą skuteczność i zmniejszą potrzebę leczenia farmakologicznego.

Czy dieta śródziemnomorska jest dobra dla zdrowia układu krążenia? 

Dieta śródziemnomorska jest prawdopodobnie najlepiej przebadanym modelem żywieniowym, który pozwala zapobiegać nie tylko chorobom sercowo-naczyniowym, lecz także innym chorobom przewlekłym, co zostało poparte dotychczas licznymi dowodami naukowymi o wysokiej jakości i dlatego stała się ona ogólnoświatowym standardem dla zdrowego odżywiania i wzorem diety o szczególnej wartości odżywczej, a tym samym wyjątkowych właściwościach zdrowotnych [6]. W wielu przeprowadzonych badaniach wykazano, że dieta śródziemnomorska oprócz korzystnego wpływu na układ sercowo-naczyniowy, może również chronić organizm przed rozwojem raka piersi, raka jelita grubego, cukrzycy typu 2, otyłości, astmy, zaburzeń erekcji, depresji oraz zaburzeń poznawczych. Śródziemnomorski sposób odżywiania charakteryzuje się zwiększoną konsumpcją warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, suchych nasion roślin strączkowych, orzechów, pestek, nasion, oliwy z oliwek, ryb i owoców morza oraz umiarkowanym spożyciem jaj, chudego mięsa, nabiału, alkoholu (zwłaszcza czerwonego wina) i sporadycznym sięganiem po czerwone mięso, a także słodycze. Zarówno dane pochodzące z badań obserwacyjnych, jak i randomizowanych kontrolowanych prób klinicznych udokumentowały poprawę w prewencji chorób układu krążenia, wynikającą ze spożycia z umiarem szeregu określonych produktów żywnościowych wchodzących w skład całej diety śródziemnomorskiej, aby zapewnić zbilansowaną i jednocześnie urozmaiconą dietę oraz uniknąć nadmiaru energii. Należy jednak podkreślić, że żaden konkretny składnik diety śródziemnomorskiej nie okazał się równie korzystny jak całość.

Dowody naukowe na korzystne działanie diety śródziemnomorskiej w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego

Wykazano, że śródziemnomorski model odżywiania pozytywnie wpływa na profil lipidowy krwi, funkcje śródbłonka naczyniowego, regulację ciśnienia tętniczego krwi i funkcji płytek krwi oraz neutralizację reaktywnych form tlenu. Co więcej, rezultaty systematycznej pracy przeglądowej i metaanalizy opublikowanej trzy lata temu w wysoko notowanym czasopiśmie PLoS One, która obejmowała dane blisko 11 tysięcy uczestników również dowiodły korzystnych efektów diety śródziemnomorskiej na wyniki sercowo-naczyniowe, choć autorzy przytoczonej pracy zwrócili uwagę na stosunkowo ograniczoną ilość danych [7]. Wyniki innego systematycznego przeglądu sprzed trzech lat z kolei wskazują, że szczególnie pozytywny wpływ na wzrost stężenia lipoprotein o wysokiej gęstości HDL i zarazem poprawę ich funkcji wywiera oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia, która stanowi główne źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych w śródziemnomorskim sposobie odżywiania [8]. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że w najświeższe doniesienia naukowe w tej materii sugerują, że wysoki poziom lipoprotein o wysokiej gęstości HDL w surowicy krwi może nie być wcale czynnikiem, który definitywnie chroni przed chorobami układu sercowo-naczyniowego, natomiast okazuje się, że poprawa ich funkcji, niezależnie od stężenia HDL we krwi może prowadzić do obniżenia ryzyka chorób układu krążenia, bowiem cząsteczki HDL wykazują między innymi właściwości naczynioprotekcyjne, antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwapoptotyczne i przeciwzakrzepowe, a także immunomodulacyjne [9, 10]. W jeszcze innym randomizowanym kontrolowanym badaniu, które zostało przeprowadzone dwa lata temu z udziałem blisko 300 osób zaobserwowano, że przestrzeganie tradycyjnej diety śródziemnomorskiej wzbogaconej oliwą z oliwek z pierwszego tłoczenia korzystnie wpływa na poprawę kluczowych funkcji cząsteczek HDL, przez co ma działanie kardioprotekcyjne [10].

Co sprawia, że oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia jest tak ważna w profilaktyce miażdżycy?

Mając na uwadze rosnącą liczbę publikacji naukowych w tym obszarze, wydaje się, że to zwłaszcza polifenole o działaniu antyoksydacyjnym i przeciwzapalnym znajdujące się naturalnie w wysokiej jakości oliwie z oliwek extra virgin są szczególnie odpowiedzialne za główną funkcję przeciwmiażdżycową HDL i ich zdolność do wydalania cholesterolu [11 - 13]. Na domiar tego, należy również dodać, że w jednym z randomizowanych kontrolowanych badań z udziałem mężczyzn odnotowano, iż konsumpcja oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia i polifenoli w niej zawartych wiąże się ze zmniejszeniem stężenia lipoprotein o niskiej gęstości LDL oraz obniżeniem ich właściwości promiażdżycowych, które wynikały z poprawy statusu oksydacyjnego i mniejszej liczby małych cząsteczek LDL, co może przyczyniać się do kontroli ryzyka sercowo-naczyniowego [14]. Ponadto, niezależnie od określonych mechanizmów działania, dane pochodzące z licznych badań, w tym prospektywnych są zgodne i silne, że zastąpienie w diecie tłuszczów nasyconych tłuszczami nienasyconymi (np. oliwą z oliwek, olejem rzepakowym, czy orzechami) jest korzystne dla ryzyka sercowo-naczyniowego [15 - 19].

Piśmiennictwo:                                                                                                                   

1. Nelson R.H.: Hyperlipidemia as a risk factor for cardiovascular disease. Prim Care. 2013 Mar;40(1):195-211. doi: 10.1016/j.pop.2012.11.003.
2. Halcox J.P., Banegas J.R., Roy C., Dallongeville J., De Backer G., Guallar E., et al.: Prevalence and treatment of atherogenic dyslipidemia in the primary prevention of cardiovascular disease in Europe: EURIKA, a cross-sectional observational study. BMC Cardiovasc Disord. 2017 Jun 17;17(1):160. doi: 10.1186/s12872-017-0591-5.
3. Zdrojewski T., Solnica B., Cybulska B., Bandosz P., Rutkowski M., Stokwiszewski J., et al.: Prevalence of lipid abnormalities in Poland. The NATPOL 2011 survey. Kardiol Pol. 2016;74(3):213-23. doi: 10.5603/KP.2016.0029.
4. Piepoli M.F., Hoes A.W., Agewall S., Albus C., Brotons C., Catapano A.L., et al.: 2016 European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice: The Sixth Joint Task Force of the European Society of Cardiology and Other Societies on Cardiovascular Disease Prevention in Clinical Practice (constituted by representatives of 10 societies and by invited experts)Developed with the special contribution of the European Association for Cardiovascular Prevention & Rehabilitation (EACPR). Eur Heart J. 2016 Aug 1;37(29):2315-2381. doi: 10.1093/eurheartj/ehw106.
5. Catapano A.L., Graham I., De Backer G., Wiklund O., Chapman M.J., Drexel H., et al.: 2016 ESC/EAS Guidelines for the Management of Dyslipidaemias. Eur Heart J. 2016 Oct 14;37(39):2999-3058. doi: 10.1093/eurheartj/ehw272.
6. Widmer R.J., Flammer A.J., Lerman L.O., Lerman A.: The Mediterranean diet, its components, and cardiovascular disease. Am J Med. 2015 Mar;128(3):229-38. doi: 10.1016/j.amjmed.2014.10.014.
7. Liyanage T., Ninomiya T., Wang A., Neal B., Jun M., Wong M.G., et al.: Effects of the Mediterranean Diet on Cardiovascular Outcomes-A Systematic Review and Meta-Analysis. PLoS One. 2016 Aug 10;11(8):e0159252. doi: 10.1371/journal.pone.0159252.
8. Rondanelli M., Giacosa A., Morazzoni P., Guido D., Grassi M., Morandi G., et al.: MediterrAsian Diet Products That Could Raise HDL-Cholesterol: A Systematic Review. Biomed Res Int. 2016;2016:2025687. doi: 10.1155/2016/2025687.
9. März W., Kleber M.E., Scharnagl H., Speer T., Zewinger S., Ritsch A., et al.: HDL cholesterol: reappraisal of its clinical relevance. Clin Res Cardiol. 2017 Sep;106(9):663-675. doi: 10.1007/s00392-017-1106-1.
10. Hernáez Á., Castañer O., Elosua R., Pintó X., Estruch R., Salas-Salvadó J., et al.: Mediterranean Diet Improves High-Density Lipoprotein Function in High-Cardiovascular-Risk Individuals: A Randomized Controlled Trial. Circulation. 2017 Feb 14;135(7):633-643. doi: 10.1161/CIRCULATIONAHA.116.023712.
11. Hernáez Á., Fernández-Castillejo S., Farràs M., Catalán Ú., Subirana I., Montes R., et al.: Olive oil polyphenols enhance high-density lipoprotein function in humans: a randomized controlled trial. Arterioscler Thromb Vasc Biol. 2014 Sep;34(9):2115-9. doi: 10.1161/ATVBAHA.114.303374.
12. Souza P.A.L., Marcadenti A., Portal V.L.: Effects of Olive Oil Phenolic Compounds on Inflammation in the Prevention and Treatment of Coronary Artery Disease. Nutrients. 2017 Sep 30;9(10). pii: E1087. doi: 10.3390/nu9101087.
13. Hernáez A., Farràs M., Fitó M.: Olive oil phenolic compounds and high-density lipoprotein function. Curr Opin Lipidol. 2016 Feb;27(1):47-53. doi: 10.1097/MOL.0000000000000261.
14. Hernáez Á., Remaley A.T., Farràs M., Fernández-Castillejo S., Subirana I., Schröder H., et al.: Olive Oil Polyphenols Decrease LDL Concentrations and LDL Atherogenicity in Men in a Randomized Controlled Trial. J Nutr. 2015 Aug;145(8):1692-7. doi: 10.3945/jn.115.211557.
15. Siri-Tarino P.W.: Effects of diet on high-density lipoprotein cholesterol. Curr Atheroscler Rep. 2011 Dec;13(6):453-60. doi: 10.1007/s11883-011-0207-y.
16. Khaw K.T., Sharp S.J., Finikarides L., Afzal I., Lentjes M., Luben R., et al.: Randomised trial of coconut oil, olive oil or butter on blood lipids and other cardiovascular risk factors in healthy men and women. BMJ Open. 2018 Mar 6;8(3):e020167. doi: 10.1136/bmjopen-2017-020167.
17. Mente A., Dehghan M., Rangarajan S., McQueen M., Dagenais G., Wielgosz A., et al.: Association of dietary nutrients with blood lipids and blood pressure in 18 countries: a cross-sectional analysis from the PURE study. Lancet Diabetes Endocrinol. 2017 Oct;5(10):774-787. doi: 10.1016/S2213-8587(17)30283-8.
18. DiNicolantonio J.J., O'Keefe J.H.: Effects of dietary fats on blood lipids: a review of direct comparison trials. Open Heart. 2018 Jul 25;5(2):e000871. doi: 10.1136/openhrt-2018-000871.
19. Schwingshackl L., Bogensberger B., Benčič A., Knüppel S., Boeing H., Hoffmann G.: Effects of oils and solid fats on blood lipids: a systematic review and network meta-analysis. J Lipid Res. 2018 Sep;59(9):1771-1782. doi: 10.1194/jlr.P085522.

Źródło fotografii: unsplash.com

Szukasz wsparcia doświadczonego dietetyka klinicznego i/lub sportowego pracującego odpowiedzialnie w oparciu o sprawdzone i rzeczywiście dowiedzione naukowo metody? Koniecznie zapoznaj się z moją ofertą współpracy.