Aloes jest rośliną szczególnie popularną oraz powszechnie wykorzystywaną w tradycyjnej chińskiej, arabskiej i ajurwedyjskiej medycynie jako środek przeczyszczający pomagający w leczeniu zaparć, a także jako remedium na ból głowy, infekcje, choroby skóry, hemoroidy, gojenie się ran, zapalenie spojówek, czy pasożyty wewnętrzne [1]. Spośród ponad 400 gatunków aloesu, jedynie niewielka liczba z nich, w tym m.in. właśnie najpopularniejszy i zarazem najczęściej badany Aloe Vera L., czyli aloes zwyczajny jest szeroko rozpowszechniona w handlu na kontynencie afrykańskim i w regionie wschodnioeuropejskim, niemniej jednak odnotowuje się, iż rozprzestrzeniają się one obecnie niemal na całym świecie [2, 3].
W ostatnich latach obserwuje się wyraźny wzrost zainteresowania pośród miłośników zdrowego stylu życia suplementami diety zawierającymi sok z aloesu i/lub miąższ aloesowy, bądź ekstrakt z aloesu standaryzowany na obecność polisacharydów, a także licznymi preparatami kosmetycznymi z dodatkiem aloesu. Ponadto, aktualne przeznaczenie produktów aloesowych uległo znacznemu rozszerzeniu, bowiem stosunkowo często można się spotkać z rekomendacjami, zwłaszcza w środowisku entuzjastów medycyny naturalnej, które sugerują korzyści wynikające z zastosowania aloesu w profilaktyce i leczeniu kamieni nerkowych, choroby wrzodowej żołądka, zespołu jelita nadwrażliwego, dysfunkcji układu immunologicznego, nawracającego aftowego zapalenia jamy ustnej, czy nawet zakażenia wirusem HIV. W związku z tym, iż aloes zwyczajny niejednokrotnie bywa zaliczany do kategorii żywności tzw. „superfoods” o nadzwyczajnych właściwościach biologicznych, wobec tego, że po wielokroć wspomina się o jego korzystnym wpływie na zdrowie na skutek działania antyoksydacyjnego, przeciwzapalnego, przeciwdemencyjnego, oczyszczającego, wspomagającego proces trawienia, czy adaptogennego. Warto dokonać zatem przeglądu fachowej literatury, aby zweryfikować czy rzeczywiście istnieją w chwili obecnej wystarczające dowody naukowe na poparcie jakże popularnej praktyki stosowania kuracji aloesowej [1 - 4].
Skład chemiczny Aloe Vera L.
Aloes należy do rodzaju jednoliściennych sukulentów liściowych, które są przystosowane do życia na obszarach o niskiej dostępności wody i tym samym cechują się posiadaniem dużej zawartości tkanki magazynującej wodę [2]. Soczyste liście aloesu stanowią część rośliny, która jest najczęściej stosowana w medycynie ze względu na obecność licznych związków fenolowych o niskiej masie cząsteczkowej, takich jak alkaloidy, antrachinony, antrony, benzen i pochodne furanu, chromony, kumaryny, flawonoidy, fitosterole, pirany oraz pirony, charakteryzujące się wszystkie znaczną aktywnością przeciwutleniającą [3]. Aloe Vera L. jest także źródłem 19 z 20 wszystkich aminokwasów, w tym również egzogennych, których bieżąca podaż jest obligatoryjnie wymagana przez organizm człowieka, a ich odpowiednie spożycie gwarantuje właściwe funkcjonowanie złożonego układu enzymatycznego.
Ponadto, wykazano również, że liście z poszczególnych roślin aloesu w obrębie tego samego gatunku mogą mieć bardzo różną zawartość określonych bioaktywnych substancji fitochemicznych, co może istotnie wpływać na właściwości fizjologiczne ekstraktów z aloesu. Z całą pewnością, jednak główną cechą rośliny Aloe Vera L. jest jej wysoka zawartość wody, która waha się między 99,0 a 99,5 %, natomiast pozostałe 0,5 – 1,0 % stałego materiału roślinnego składa się z ponad 75 różnych potencjalnie aktywnych biologicznie związków, w tym witamin zarówno rozpuszczalnych w wodzie, jak i w tłuszczach, składników mineralnych, enzymów, polisacharydów, związków fenolowych i kwasów organicznych [2]. W badaniach kompozycji składników strukturalnych liści roślin aloesu zwyczajnego odnotowano, że skórka stanowi z reguły 20 – 30 %, a miąższ aż 70 – 80 % całej masy liści, podczas gdy w przeliczeniu na suchą masę skórka i miąższ cechowały się odpowiednio następującą zawartością procentową poszczególnych składników: nieskrobiowe polisacharydy i ligniny, ogólnie nazywane również błonnikiem pokarmowym (62,3 % i 57,6 %), białka (6,3 % i 7,3 %), lipidy (2,7 % i 4,2 %).
Polisacharydy będące dominującym składnikiem tzw. substancji śluzowych żelu aloesowego składają się natomiast z liniowych łańcuchów glukozy i cząsteczek mannozy, z których to mannoza jest bardziej skoncentrowana, aniżeli glukoza, stąd molekuły te są określane jako polimannany. Głównym wielocukrem obecnym w roślinie Aloe Vera L. jest acemannan, któremu przypisuje się szereg różnorodnych właściwości leczniczych, takich jak chociażby działanie osteogenne, czyli zapewniające integralność struktury kostnej, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, które przyspiesza gojenie się zmian skórnych, czy aktywność przeciwwirusową oraz przeciwnowotworową in vivo poprzez aktywację odpowiedzi immunologicznej [6]. Warto podkreślić, że zdecydowana większość dostępnych w chwili obecnej publikacji naukowych dotyczących aloesu zwyczajnego wskazuje, iż potrzebne są dalsze badania w tej materii, aby faktycznie potwierdzić terapeutyczne i korzystne efekty zdrowotne oraz ostatecznie wyjaśnić mit krążący od lat wokół tej magicznej rośliny pustynnej [1 – 6].
Właściwości prozdrowotne aloesu zwyczajnego – przegląd fachowej literatury
Powszechnie uważa się, że aloes zwyczajny wykazuje właściwości antybakteryjne, antywirusowe, antyzapalne i wspomagające gojenie się ran, co przyczyniło się obecnie do szerokiej dostępności na rynku licznych preparatów przeznaczonych do higieny jamy ustnej, które zawierają w swoim składzie miąższ aloesowy i/lub ekstrakt z aloesu. W opublikowanej pod koniec ubiegłego roku pracy przeglądowej obejmującej badania kliniczne dotyczące skuteczności produktów ziołowych w zapaleniu dziąseł stwierdzono, że Aloe Vera L. posiada wiele dowodów potwierdzających jego działanie jako środka wspomagającego higienę jamy ustnej i zmniejszającego zapalenie dziąseł w wyniku redukcji krwawienia, tworzenia się płytki nazębnej oraz poprawy licznych wskaźników stanu zdrowia jamy ustnej, pomimo iż jeszcze kilka lat wcześniej brakowało wystarczających danych w tym obszarze [7, 8].
Na domiar tego, w świeżo upublicznionej systematycznej pracy przeglądowej, uwzględniającej 6 randomizowanych kontrolowanych badań z udziałem 1358 osób w której dokonano oceny efektywności wpływu płukania jamy ustnej aloesem na płytkę nazębną i stan zapalny dziąseł wykazano, iż aloes skutecznie zmniejsza akumulację płytki nazębnej i zapalenie dziąseł, natomiast w porównaniu z chlorheksydyną, płyn zawierający aloes zwyczajny wydaje się być równie skuteczny w zmniejszaniu zapalenia dziąseł, lecz gorszy w hamowaniu tworzenia się płytki nazębnej [9]. Ponadto, wyniki przytoczonej pracy pokazały, że aloes nie wykazywał żadnych lub wręcz bardzo minimalne skutki uboczne w porównaniu z chlorheksydyną, która prezentowała znaczące efekty uboczne, w tym przebarwienia zębów i czasowe zaburzenia smaku. Ze względu na swoje potencjalne właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, antyseptyczne, przyspieszające gojenie ran i stanowiące ochronę dla skóry Aloe Vera L. jest rośliną tradycyjnie stosowaną od wieków w celu poprawy integralności skóry [10 - 12]. Rezultaty opublikowanego na początku obecnego roku systematycznego przeglądu, obejmującego 23 próby kliniczne wskazują, że aloes zwyczajny może być stosowany w celu utrzymania odpowiedniej wilgotności i integralności skóry, a także zapobiegania wrzodom skóry z uwagi na zawartość mukopolisacharydów, aminokwasów, cynku i wody, co może prowadzić do poprawy gojenia się ran i stanowić leczenie uzupełniające obok innych metod [12].
Niemniej jednak słaba jakość badań włączonych do dotychczas opublikowanych systematycznych prac przeglądowych stanowi silne ograniczenie i jednocześnie wskazuje, że ich wyniki oraz tym bardziej wnioski należy interpretować z dużą dozą ostrożności, bowiem wciąż brakuje wysokiej jakości dowodów klinicznych potwierdzających stosowanie środków zawierających aloes zwyczajny do stosowania miejscowego lub opatrunków w leczeniu ostrych i przewlekłych ran [10 – 12]. Roślina Aloe Vera L. jest także w szczególności powszechnie wykorzystywana jako silny środek przeczyszczający i poprawiający motorykę przewodu pokarmowego, dlatego nierzadko sugeruje się, że może być potencjalnym medykamentem terapeutycznym u pacjentów z zaparciową postacią zespołu jelita nadwrażliwego lub zaparciem czynnościowym stolca. W jedynej opublikowanej do chwili obecnej systematycznej pracy przeglądowej i metaanalizie, obejmującej jedynie 3 prospektywne randomizowane badania kliniczne z udziałem 151 uczestników, trwające nie dłużej jak 5 miesięcy odnotowano, że krótkotrwałe regularne spożywanie soku aloesowego, bądź ekstraktu z aloesu zwyczajnego było skuteczne pod względem poprawy symptomów IBS w porównaniu do placebo i zarazem bezpieczne u pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego, co może wynikać z obecności probiotyków takich jak szczep Lactobacillus brevis, pochodzący z liści rośliny, który prawdopodobnie selektywnie hamuje wzrost szkodliwych enteropatogenów w jelitach, aczkolwiek konieczne jest przeprowadzenie kolejnych dobrze zaprojektowanych badań klinicznych w tej materii, aby potwierdzić dotychczasowe obiecujące wstępne doniesienia [2, 13].
W jeszcze innej pracy przeglądowej, uwzględniającej zarówno kontrolowane badania kliniczne, jak i badania obserwacyjne oraz studia przypadków stwierdzono, że istnieją pewne ograniczone dane sugerujące, że doustne podawanie aloesu zwyczajnego może być skuteczne w obniżaniu stężenia glukozy we krwi u pacjentów z cukrzycą oraz redukcji stężenia lipidów we krwi u pacjentów z hiperlipidemią [14]. Co więcej, wydaje się, iż miejscowe stosowanie aloesu nie zapobiega uszkodzeniom skóry wywołanym promieniowaniem UV, natomiast może okazać się użyteczne w leczeniu opryszczki narządów płciowych i łuszczycy. Konkludując, jak się bowiem okazuje dowody dotyczące wpływu aloesu zwyczajnego na proces gojenia się ran są sprzeczne, podobnie jak w przypadku wielu innych popularnych jego zastosowań, stąd być może najbardziej zaskakującym odkryciem jest niedostatek kontrolowanych badań klinicznych oraz znaczna ilość dotychczas opublikowanych prac naukowych obarczonych licznymi błędami metodologicznymi i innymi wyraźnymi ograniczeniami jak chociażby brak randomizacji, brak zaślepienia, niewielka liczebność próby badawczej, brak analizy całej populacji zgodnej z zamiarem leczenia i brak obliczenia mocy testu statystycznego. Ponadto warto zauważyć, że próby mają tendencję do wywodzenia się z tych samych grup badawczych, a niezależnych replikacji badań w zasadzie brakuje. W związku z powyższym problematyczne jest wyciągnięcie jednoznacznych wniosków z dotychczas przeprowadzonych badań w tej materii, dlatego potrzebnych jest niewątpliwie więcej i lepszej jakości danych z badań klinicznych, aby dokładniej określić skuteczność kliniczną tego popularnego ziołowego suplementu diety.
Przeczytaj cały artykuł z uwzględnionym fachowym piśmiennictwem na portalu Medycyna Praktyczna
Źródło fotografii - pixabay.com
